الحياة السياسية و الفكرية للزيدية في المشرق الإسلامي
| نام کتاب | الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة في المشرق الإسلامي |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عمرجی، احمد شوقی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 239/6 /8ع9ح* |
| موضوع | زیدیه - عقاید |
| ناشر | مکتبة مدبولي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1420 هـ.ق یا 2000 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12312AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«الحياة السياسية و الفكرية للزيدية في المشرق الإسلامي»، اثر نويسنده معاصر عرب، احمد شوقى ابراهيم العمرجى است كه پيرامون حيات سياسى و فكرى فرقه زيديه در طول سال‌هاى 132 - 365ق، به نگارش درآمده است. كتاب، به شيوه‌اى علمى و با استفاده از منابع تاريخى اهل سنت تأليف شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه و سه باب است كه مطالب هر باب در ضمن عناوينى دسته‌بندى و ارائه شده است.
در نگارش اين اثر از تعداد زيادى از كتب خطى و مصادر قديمى استفاده شده كه از آن جمله است: «الحدائق الوردية في مناقب أئمة الزيدية»، تأليف حميد المحلى (متوفى 652ق)؛ «كتاب في نصرة المذاهب الزيدية»، تأليف احمد بن حسين هارونى (متوفى 421ق)، «بغية الطالب في معرفة أولاد سيدنا علي بن أبي‌طالب»، تأليف طاهر بن حسين اهدل يمنى (متوفى 998ق) و «تاريخ الأمم و الملوك»، تأليف محمد بن جرير طبرى (متوفى 310ق) (متن كتاب، ص 13 - 20).
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه كتاب به تبيين اهميت مقطع زمانى مورد بحث كه قيام زيد بن على در آن اتفاق افتاد و تأثير زياد آن بر دولت اسلامى و نيز معرفى مختصرى از اين فرقه و افكار آن پرداخته است (مقدمه، ص 11 - 12).
آنچه در ذيل خواهد آمد خلاصه‌اى از مطالب ابواب كتاب است كه البته بايد توجه داشت كه اين مطالب با استفاده از منابع تاريخى اهل سنت تأليف شده است:
1. در باب اول، شكل‌گيرى و تطورات فرقه زيديه مورد بررسى قرار گرفته است. در ابتداى قرن دوم هجرى (هشتم ميلادى) به تبعيت از زيد بن على بن حسين كه بر امويين خروج كرد، فرقه زيديه شكل گرفت. نويسنده، فرقه زيديه و اماميه را مهم‌ترين مذاهب شيعه دانسته است. وى اماميه را كه پيروان راستين پيامبر اسلام(ص) و على(ع) هستند، با استناد به منابع اهل سنت رافضى مى‌نامد. از لابه‌لاى مطالب مى‌توان علت متصف كردن شيعه به چنين لقبى را دريافت؛ چراكه به نقل از بعضى، لقب رافضه به دليل آن است كه اماميه امامت عمر و ابوبكر را رد كرده و نپذيرفته‌اند (متن كتاب، ص 23) و يا اينكه به گفته نوبختى اين لقب را مغيرة بن سعيد عجلى به دليل اينكه شيعيان از او تبرى جسته و او را رها كردند، به كار برده است (همان، ص 24).
در ابتداى اين باب، صفات و ويژگى‌هاى اخلاقى و علم زيد بن على، خروج و اسباب خروج او، اقدامات او در كوفه و سرانجام قيام او بيان شده است. پس از شهادت زيد بن على(ع)، فرقه‌هاى ديگرى از اين فرقه منشعب شد كه در منابع از سه تا ده فرقه به زيديه منتسب شده‌اند كه از آن جمله است: جاروديه، سليمانيه، صباحيه. نويسنده، هريك از اين فرقه‌ها را به‌تفكيك معرفى كرده است (همان، ص 83 - 98).
2. در اين باب، حيات سياسى فرقه زيديه در زمان عباسيان از زمان منصور عباسى تا حكومت المستعين مورد مطالعه قرار گرفته است (همان، ص 100 - 140).
حسن بن زيد، از نوادگان زيد بن على، توانست دولت زيديه را در طبرستان بنيان نهد كه نزديك به يك قرن (250 - 355ق) تداوم يافت و بخشى از كتاب بدان اختصاص يافته است (همان، ص 150 - 141). زيديه معتقدند كه مسئله امامت از مهم‌ترين مسائل اصول دين است. نويسنده، اعتقادات زيديه در رابطه با امامت را چنين برمى‌شمارد كه به اعتقاد زيديه با وجود افضل، مفضول هم مى‌تواند امام باشد. وى تصريح مى‌كند كه زيد قائل به افضليت على(ع) بر ابوبكر و عمر بود، اما درعين‌حال معتقد بود كه خلافت آن دو حق و اطاعت از آنها واجب است؛ اگرچه على(ع) به لحاظ مناقبش در اسلام و مواقفش در جنگ‌ها افضل است، اما مصلحت مسلمين در تولى منصب امامت توسط شيخين بوده است (همان، ص 166 - 167). از اولاد فاطمه(س) بودن، عدم عصمت امام، جايز بودن قيام دو امام هم‌زمان و وجوب اطاعت از آن دو از ديگر ويژگى‌هاى امام از ديدگاه زيديه است (همان، ص 166 - 172).
3. در باب سوم، به آثار و تأليفات و حيات فكرى زيديه پرداخته شده است. نويسنده پيش از ورود به بحث، لازم ديده است كه فقها و علماى زيديه را ذكر كند؛ لذا شرح حال قاسم رسى (ت 246ق)، يحيى بن حسين (ت 298ق) و صاحب بن عباد (ت 385ق) را ذكر نموده است (همان، ص 174 - 190).
مبادى عقيدتى زيديه عبارت است از توحيد، عدل، وعد و وعيد، منزلة بين المنزلتين، امر به معروف و نهى از منكر. اين مبادى، در همين باب، مورد بحث قرار گرفته است (همان، ص 191 - 204).
زيديه اعتبار قرآن و سنت متواتر را از جهت قوت استدلال به آن دو در يك حد دانسته و عقل و اجماع را نيز حجت مى‌دانند. ارتباط زيديه با معتزله و اماميه در بخش ديگرى از مطالب اين باب آمده است (همان، ص 205 - 232).
آخرين مطلب اين باب به حيات ادبى زيديه اختصاص دارد كه در دو بخش نثر و نظم تبيين شده است. در بخش نثر، ابتدا خطبه و مواعظ بزرگان زيديه و سپس نامه‌هاى سياسى و ادبى شخصيت‌هايى چون محمد نفس زكيه و صاحب بن عباد ارائه شده است (همان، ص 233 - 239).
از جمله بخش‌هاى جالب توجه كتاب، انتساب كميت به فرقه زيديه و استفاده اعتقادات زيديه از «هاشميات» كميت است (همان، ص 245) و حال‌آنكه كميت از بزرگ‌ترين شعراى شيعى است كه در فضائل اهل بيت(ع) شعر سروده و به مبارزه با حكام جور زمان پرداخته است. وى در بخشى از هاشمياتش از فدك و ميراث غصب‌شده حضرت زهرا(س) توسط ابوبكر و عمر و بازخواستى كه از آن دو در اين مورد در روز جزا خواهد شد، سخن گفته است. منابع مورد استناد نويسنده و به تبع آنها خود وى بر وجوه بلاغى شعر كميت چشم بسته و به سهو يا به عمد آنچه را كه امويين از آن دريافته و به وحشت افتاده‌اند را منكر شده‌اند.
در بخش الحاقى كتاب، متن كامل خطبه زيد بن على بن حسين به هنگام خروج بر امويان، خطبه ابوعباس عبدالله در مسجد كوفه، خطبه ناصر اطروش در امل و چند نامه محمد نفس زكيه و يا جوابيه آن آمده است (همان، ص 255 - 267).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است.
فهارس «مصادر خطى، عربى، عربى معاصر و مترجم عربى به‌تفكيك»؛ «فرهنگ‌ها، دائرةالمعارف‌ها»؛ «نامه‌هاى علمى» و «منابع انگليسى» در انتهاى كتاب ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة في المشرق الإسلامي در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور