توجيه اللمع

توجيه اللمع
پدیدآوران	ابن خباز، احمد بن حسين (نويسنده) ابن جنی، عثمان بن جنی (نويسنده) دیاب، فایز زکی محمد (محقق)
عنوان‌های دیگر	کتاب اللمع. شرح
ناشر	دار السلام
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1423ق - 2002م
چاپ	1
شابک	‎977-342-053-1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف۲ ل۸۰۲۲ 6151 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

توجیه اللُّمَع تألیف احمد بن حسین بن خباز مشهور به ابن خباز از جمله شروح کتاب «اللُّمَع» نوشته ابوفتح ابن جنی در صرف و نحو عربی است. که توسط فایز زکی محمد دِیاب تحقیق شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر دو بخش است. در بخش اول تحقیقات محقق و در بخش دوم متن کتاب آمده است. ابن خباز به شیوه‌ای آسان و عباراتی واضحی کتاب ابن جنی را شرح کرده است.

ابن جنی مطالب کتاب را در ضمن ابواب متعددی ارائه کرده بدین‌‌ترتیب که مباحث نحوی را با مبحث کلام، معرب و مبنی، اعراب و بنا آغاز و با ذکر تمامی مباحث نحو به مبحث اماله ختم کرده است. با وجود کثرت ابواب نحو، مباحث صرف تنها شش باب از کتاب را تشکیل می‌دهد که عبارت است از: ابواب نسب، تصغیر، الف قطع، الف وصل، خطاب و اماله، که در انتهای مباحث کتاب آمده است.

گزارش محتوا

بخش اول کتاب به منزله مقدمه تحقیقی است که به قلم فایز زکی محمد دیاب در ضمن سه فصل نوشته شده است: 1. شرح حال ابن جنی به اختصار؛ 2. حیات مادی و علمی، اساتید، شاگردان، آثار علمی و مذهب نحوی ابن خباز؛ 3. کتاب «توجیه اللمع»، مصادر، وثاقت و نیز شیوه علمی ابن خباز و مقایسه‌ بین دو شرح ابن خباز و ثمانینی از کتاب اللمع.

متن کتاب توجیه اللمع در بخش دوم از کتاب ارائه شده است.

کتاب اللمع از جمله کتب مختصر علم نحو است که فهم آن دشوار و نیازمند شرح و توضیح است بدین‌جهت ابن خباز تمامی ابواب این اثر را شرح کرده است.

با دقت در مسائل نحوی و دیدگاه او درباره آراء بصریون و کوفیین به وضوح متوجه خواهیم شد که او به مذهب بصریون تمایل داشته است؛ چرا که فراوان مذهب کوفیون را رد و از بصریون با تعابیر «هذا عندنا» و «و مذهب اصحابنا» یاد می‌کند. وی از آراء بصریونی چون اصعمی، عیسی بن عمر، اخفش، یونس، ابومحمد یزیدی و مبرد استفاده کرده و در آراء کوفیونی چون کسائی، ثعلب و فراء مناقشه کرده است. وی بیشتر از مصطلحات بصری استفاده کرده و از اصطلاحات کوفی بسیار اندک استفاده کرده است‏.

شارح اکثر ابوابش را با «تعریف» آغاز کرده است و البته تعاریف لغوی او بیشتر از تعاریف نحوی اوست‏.

همان‌گونه که از نام کتاب پیداست نویسنده در این کتاب به تعلیل احکام و توجیه مسائل نحوی پرداخته است. وی همانند سایر نحویون به آیات قرآن کریم استشهاد کرده و هر گاه قرائات قرآن موافق با قواعد بوده به آن احتجاج کرده اما اگر مخالف بوده حمل بر شاذ بودن کرده است. البته نحویون تمامی قرائات قرآن حتی مواردی را که تعبیر به شاذ می‌کنند از کلیه شواهدی که از کلام عرب به آن احتجاج می‌شود، از جهت سند قوی‌تر می‌دانند. او همچنین از شواهد شعری بالغ بر 500 شعر و احادیث نبوی استفاده کرده است‏.

شارح در مواردی که آراء اختلافی وجود دارد به آراء مختلف با ذکر صاحب آن دیدگاه اشاره کرده و گاه نیز مسکوت گذاشته است. وی از اسلوب پرسش سؤال نیز با تعابیر «إن قلت... فإن قلت» استفاده کرده است. همچنین فراوان به لغات محاوره‌ای اشاره کرده تا مطابقت یا مخالفت آن با لغت فصیح مشخص شود. ابن خباز اگرچه بنای بر اختصار داشته اما از نقد و بررسی دیدگاه ابن جنی پرهیز نکرده است و همانند بسیاری از شروح تابع محض دیدگاه ماتن نبوده است‏.

وضعیت کتاب

محمد دِیاب تحقیق کتاب را بر مبنای تنها نسخه موجود از کتاب انجام داده است.

وی در تصحیح اثر اگرچه به نص کتاب وفادار بوده است اما جملاتی از کتاب را که اشکال داشته با افزودن حرف یا کلمه یا جمله‌ای داخل پرانتز اصلاح کرده است. همچنین جملاتی را که به لحاظ معنایی یا سیاق نیازمند جابه‌جایی دیده و نیز الفاظی را که مخالف با قواعد نحوی و اوزان صرفی وارد شده دانسته، تصحیح کرده است. او به جهت رعایت امانت تمامی موارد فوق را در پاورقی تذکر داده است. ذکر شرح حال مختصر اعلامی که در کتاب ذکر شده، توضیح برخی الفاظ لغوی غریب و حرکت‌‌گذاری حروف، از دیگر کارهای محقق کتاب بوده است‏.

فهرست مطالب در پایان کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب