آداب الصحبة

آداب الصحبة، اثر عبدالوهّاب شعرانی، کتابی است در زمینه عرفان عملی که در دو حوزه حقوق صحبت و آداب سلوکیان بسط کلام داده است.

آداب الصحبة
پدیدآوران	شعرانی، عبدالوهاب بن احمد (نويسنده) شامی، عباس یوسف (محقق)
ناشر	دار الفارابي
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1429ق - 2008م
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	آداب طریقت - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 - ذکر عرفانی - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 - مرید و مراد - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ش‎‏7‎‏آ‎‏4 288/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این اثر از مؤلف، به‌سان دیگر آثار او مثل تنبیه مغترین کاشف از روح متخلق و حساس اوست.

ساختار

این رساله مشتمل بر سه فصل و یک خاتمه است.

فصل یکم ذیل عنوان «في ذكر شيء من فضيلة الصحبة في الله تعالی» برگزار شده است. این فصل دارای دو گفتار است: گفتار یکم پیرامون روایاتی است که در فضیلت «متحابين في الله» وارد شده است و گفتار دوم درباره آثار منقول از سلف صالح پیرامون آن مهم می‌باشد.

فصل دوم، ذیل عنوان «في ذكر شيء من حقوق الصحبة»، به شصت‌وهفت مورد از حقوق برادر بر برادر پرداخته است.

فصل سوم، ذیل عنوان «في ذكر شيء من آداب القوم»، به یک‌صدوسه مورد از آداب سالکان اشاره کرده است.

این رساله را خاتمه‌ای در آداب ذکر است و بیست‌وشش ادب ذکر را در قالب سه قسم بیان نموده است: قسم اول، آداب سابق بر ذکر (پنج مورد)؛ قسم دوم، آداب در حال ذکر (16 مورد)؛ قسم سوم، آداب بعد از اتمام آن (پنج مورد).

در پایان خاتمه، دو پیوست تحت عنوان «فائدة» و «جوهرة» آمده است.

گزارش محتوا

مقدمه محقق، در دو بخش مطرح گشته است:

1. ترجمه مؤلف (اسمه، مولده، حياته، علمه، تصوفه، شيوخه، تلامذته، آراء المستشرقين في الإمام الشعراني، دفاعه عن الشيخ الأكبر ابن عربي و ولائه له، مؤلفاته، وفاته).
2. بررسی صحبت از جنبه لغت و اصطلاح و در ادامه به اقسام صاحب و صحبت به شرح ذیل اقدام شده است:

اقسام صاحب (صاحب اشاره، صاحب زمان و وقت و حال، صاحب مقام و صاحب قلب).

اقسام صحبت (صحبة مع فوقك، صحبة مع دونك، صحبة الأكفاء و النظراء).

شعرانی در ابتدا به نقل چهل روایت در فضیلت متحابين في الله از مصادر روایی اهل سنت پرداخته و فلسفه طرح این بخش را تقویت قلب به هنگام وقوف بر دلیل می‌داند.‌ وی در ادامه، گفتار پانزده تن از دانشمندان و سلوکیان را گردآوری کرده و بدان فصل یکم را به پایان می‌برد.

مؤلف از بین تمامی حقوق، فصل دوم را به ذکر شصت‌وهفت مورد از حقوق برداران نسبت به هم اختصاص داده است و در وجه این اختصاص این سخن مشایخ را مطرح کرده است: «من ضيع حقوق إخوانه ابتلاه الله تعالی بتضييع حقوقه و إذا ابتلا الله عبدا بذلك مقته و إذا مقت الله عبدا طرحه في النار».

فصل سوم، به بیان آداب سالکان اختصاص یافته است. شعرانی با اذعان به منحصر نبودن این آداب در شماره خاصی، از باب تبرک به یک‌صدوسه مورد از آداب تصریح می‌کند. این آداب بدون عنوان و شماره با تیتر «من آدابهم» آمده است. بعضی از آن آداب در زمره منازل السائرين است (ابوابی چون فرار و حضور و محاسبه و استغفار و... توضیح داده می‌شود) و بعضی به آداب معاشرت با شیخ و دیگر سلوکیان اختصاص دارد. نویسنده در ضمن بیان ادب حکمت آن را ازدید عرفان نظری بیان می‌کند؛ به‌عنوان مثال می‌‌فرماید: «من آدابهم لا يطلبون أن لا يكون لهم حاسد؛ فإن الحكم الوجودي اقتضی مقابلة النعم بالحسد؛ فمن طلب أن لا يكون له حاسد فقد طلب أن لا يكون له نعمة» و یکی از آداب خاصی که مؤلف بدان اهتمام خاص دارد، زیارت اهل‌بیت(ع) است. وی در این ادب، زیارت زینب کبری(س) و سیده رقیه(س) را در صدر فهرست زیارتی خود آورده است.

شعرانی در خاتمه، بیست‌وشش مورد از آداب مورد اتفاق ذکر را در قالب سه قسم بیان نموده است. قسم اول، آداب سابق بر ذکر است و آنها را در پنج مورد گردآوری کرده که عبارتند از: توبه نصوح، غسل، معطر کردن لباس و تطهیر دهان، تحریر نیت و مصاحبت تعظیم مذکور.

قسم دوم، آداب در حال ذکر است و 16 مورد است: مکان طاهر، وضع جلوس، قبله، خوشبو کردن مجلس ذکر، دوام اخلاص، دوام صدق، حلال بودن خوراک و پوشاک، مکان تاریک، فرو داشتن نگاه، توجه به معنی ذکر، عدم شرک، نفی غیر مذکور از قلب، جهد، قوت تام و تخییل شیخ و صحیح گفتن ذکر.

قسم سوم، به پنج مورد از آداب پس از به پایان بردن ذکر اختصاص دارد که عبارتند از: ذم نفس، عدم شرب، سکوت، ترقب وارد ذکر و شکر بر تیسیر و استغفار از تقصیر.

مؤلف با دو تنبیه مختصر این رساله را به پایان برده است.

وضعیت کتاب

مصصح، از فهارس فنی به فهرست‌نویسی اجمالی قانع گردیده و مصادر و مراجع کتاب را نیز پیوست تحقیق کرده است.

وی پس از آنکه که ارجاع آیات را به شیوه درون‌متنی بیان کرده، پاورقی‌ها را به مطالب زیر اختصاص داده است:

ارجاع روایات، بیان اختلاف نسخ روایات کتاب با اصل، بیان مختصری از اعلام و بیان مصادر ترجمه.

منابع مقاله

متن کتاب.