سند الأصول: بحوث في أصول القانون ومباني الدلالة
| سند الأصول: بحوث في أصول القانون ومباني الدلالة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حكیم، جعفر(محرر) سند، محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | بحوث في أصول القانون و مباني الأدلة سند الأصول: بحوث في أصول القانون ومباني الدلالة؛ تقريراً لأبحاث آية‌الله الشيخ محمّد السند |
| ناشر | الأميرة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1434ق. = 2013م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سند الأصول: بحوث في أصول القانون ومباني الدلالة؛ تقريراً لأبحاث آية‌الله الشيخ محمّد السند، تقریرات درس اصول آیت‌الله محمد سند است، به قلم جعفر حکیم (جعفر السيد عبدالصاحب الحكيم). البته آن‌طور که مصطفی اسکندری در مقدمه کتاب در جلد اول متذکر می‌شود، بنا بوده جعفر حکیم این کار را انجام دهد که تا جایی انجام داده و بعد نیمه‌کاره مانده و کار از طرف شیخ محمد سند، به وی (اسکندری) محوّل شده است؛ او چهار سال برای تکمیل این کار وقت صرف کرده است.
ساختار
کتاب در 2 جلد تنظیم شده است و مشتمل است بر مقدمه مصطفی اسکندری، سخن جعفر حکیم، مقدمه و محتوای مطالب در چند بخش که هرکدام فصل‌هایی دارد.
گزارش محتوا
تقریرکننده درس استاد، مصطفی اسکندری، با قلمی موزون، مقدمه زیبایی را بر کتاب نوشته که لذت زیبایی آن را خواننده آشنا به زبان عربی درک می‌کند و ما فقط محتوای آن را در حد نیاز این مقاله، ارائه می‌کنیم:
چندی پیش، من با دوست عزیزم سیّد جعفر در حلقه شاگردان درس اصول استاد در قم شرکت می‌کردم؛ آرزویم این بود که «بدایع افکار» او را با چیزی بیان کنم که «کفایت» و «نهایت» در آن باشد.
ازآنجاکه شریک ما در این زمینه پیش‌گام بود، این آرزو برای او محقق شد و من یکی از کسانی بودم که به او اصرار کردم تا بهترین تقریر را در درس استادمان بنویسد...، اما راه پیش روی او توسط برخی موانع مسدود شد و نتوانست این کار را تکمیل کند. تااینکه این موضوع به من سپرده شد و این بدان جهت بود که به لطف خدا، استاد و هم‌شاگردی‌ام، حسن ظنّ شدیدی به من در انجام این کار، داشتند.
ابتدا فکر می‌کردم که این کار به‌سرعت انجام خواهد شد، اما وقتی دقیق و کامل نگاه کردم، دیدم که باید بیشتر و بیشتر در این سخنان تعمق شود، لذا با تمام وجودم به آن مشغول شدم.
بنابراین آنچه را که استاد مجمل بیان کرده بود بسط دادم، از مشکلاتش رمزگشایی کردم و آنچه را که در نظر داشت، تحریر کردم. این کار، هفت سال طول کشید. من کار را نشان استاد می‌دادم و از دقت‌نظراتش استفاده می‌کردم و آنها را اعمال می‌نمودم؛ چه، به قول معروف «فأنّ أهل مكة أدری بشعابها»[۱].
وی تذکراتی را درباره نگارش این اثر در قالب چند نکته، ارائه کرده، به این شرح:
- این تقریر بیانگر دیدگاه‌های استاد در شهر مقدس قم است و بدیهی است که برخی از نظراتش، به لحاظ عمق و بازگشت، با دیدگاه‌هایش در نجف اشرف مغایرت دارد؛
- برخلاف رسم نوشته‌های معمول، گفته‌های علما در حاشیه این کتاب، به منابع اصولی آنها ارجاع داده نشده؛ به دلیل مخفی نبودنش بر اهل فن؛
- همه سؤال‌ها در یک مجلس درسی یا در یک حلقه متأخر از درس تقریر شده و برای اطمینان از بقای گفتگو و سؤال و جواب بر همان حالت گفتمانی خودش و حفظ نشاط درسی، تصرف زیادی در این قسمت نشده است؛
- برخی از بخش‌ها بین پرانتز قرار داده شده تا معلوم شود جمله معترضه است و می‌توان آنها را در خواندن نادیده گرفت[۲].
نویسنده، کتاب را در دو جلد ارائه کرده است. جلد اول حاوی مباحث قطع است و جلد دوم حاوی مباحث ظنّ. رؤوس مباحثی که در جلد اول مطرح شده، ازاین‌قرار است: اصولی بودن مسئله قطع، ماهیت وجوب متابعت از قطع، مشخص کردن و بیان حدود موضوع حجیت قطع، وسعت و دایره حجیت قطع، حقیقت حکم شرعی و مراتب آن، تجرّی، قطع طریقی و موضوعی (که بحث از قیام طرق و اصول در مقام قطع نیز ذیل این مبحث مطرح می‌شود)، اخذ علم به حکم در موضوع حکم، موافقت التزامیه، تنجیز علم اجمالی و مبحث امتثال اجمالی[۳].
جلد دوم، حاوی بیان مباحث مربوط به ظن در مباحث اصولی است. از رؤوس مطالب این جلد می‌توان موارد زیر را نام برد: بحث اعتبار و شیوه صحیح در ترتیب مباحث اصولی، شیوه پیشنهادی در بحث از اعتبار، عرضه ادله امضاء که عبارت باشد: از ادراک عقلی و دلیل انسداد و عرف و صغری بودن این مباحث برای اعتبارات شرعی و صغرویتشان برای کبرای شرعی، ایکال امر به عقلا و حجیت این مباحث از باب اطمینان، ردع شرعی بر این امور یا عدم آن، سریان امضا در عمود زمان، بحث تعبد به ظن که شامل مباحث ذیل است: معانی اقتضای حجیت، امکان تعبد به ظن، جمع میان حکم ظاهری و واقعی و شک در حجیت. همچنین مبحث ظهورات که علاوه بر مقدمه‌ای که در بحث آن ارائه شده، در آن در 6 مقام به‌ترتیب مباحث ذیل مطرح گردیده است: بحث در حجیت ظهور، تحدید دایره حجیت ظهور نزد محقق قمی، حجیت ظواهر کتاب، بحث در تواتر قرائات قرآنی و عدم آن، اصول لفظیه و حجیت قول لغوی. پس از مبحث ظهورات، مبحث اجماع در کتاب مطرح شده و اجماع محصّل و منقول به خبر واحد تبیین گردیده است. پس از مباحث اجماع، نوبت به مباحث شهرت می‌رسد؛ ابتدا اقسام شهرت بیان شده، سپس ادله حجیت شهرت ارائه و قوت و ضعف آنها بیان گردیده و پس از آن از جابریت و کاسریّت شهرت بحث شده است. مبحث بعدی کتاب، بحث پردامنه خبر واحد است؛ در این بخش، ابتدا نقاط مقدماتی بحث مطرح شده و ادله مانعین از تمسک به خبر واحد، بیان و ارائه گردیده، سپس ادله مثبتین در قالب این ادله ارائه شده:
دلیل اول: آیات قرآنی شامل آیه نبأ، آیه نفر، آیه کتمان، آیه ذکر و آیه اذن با مباحث طولانی و مفصلی که به آن اختصاص داده شده است؛
دلیل دوم: سنت؛
دلیل سوم: اجماع؛
دلیل چهارم: سیره؛
دلیل پنجم: عقل.
سپس به 8 مطلب درباره مباحث خبر واحد، تنبیه داده شده است. تنبیه اول درباره حجیت خبر ثقه یا موثوق‌به است. تنبیه دوم درباره حجیت خبر یا عدم حجیت آن در اعتقادیات است. تنبیه سوم درباره کیفیت تخریج حسن و قوی است. چهارمین تنبیه بحث حجیت و عدم حجیت خبر واحد در موضوعات را در خود جای داده است. تنبیه پنجم درباره جبران ضعف خبر ضعیف با شهرت عملی و فتوایی و کسر خبر صحیح با آنهاست. ششمین تنبیه در حل شبهه دسیسه و جعل در اخبار امامیه ارائه شده است. تنبیه هفتم در بیان ضرورت شناخت اصطلاحات علم حدیث است و هشتمین تنبیه درباره این موضوع است که آیا ادله حجیت خبر، شامل جانب علمی نیز می‌شود یا نه؟ آخرین مبحث کتاب درباره حجیت ظن مطلق است که بحث از دلیل انسداد و تنبیهات مربوط به آن و در نهایت، نظر مصنف درباره دلیل انسداد، ضمن مباحث این بخش، ارائه می‌شود[۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای آن آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب در جلد 1 و فهرست مطالب در جلدهای 1 و 2.