نصوص الجرح و التعديل دراسة و تقييم

‏نصوص الجرح و التعديل دراسة و تقييم
پدیدآوران	دریاب نجفی، محمود (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	دليل نصوص الجرح و التعديل
ناشر	مجمع الفکر الإسلامي
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1430ق.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎978-964-5662-92-7
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏/د4ن6 / 114/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

‏نصوص الجرح و التعديل دراسة و تقييم، اثر محمود دریاب نجفی، پیرامون عبارات و نصوصی است که رجالیون در مورد روات به‌کار برده‌اند. نویسنده، راهنمای نصوص یادشده را تحت عنوان «دليل نصوص الجرح و التعديل» در ذیل جلد دوم کتاب به‌عنوان تکمله آن آورده است.

ساختار

کتاب دارای 2 جلد است. جلد اول حاوی مقدمه ناشر، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب است. جلد دوم، ادامه محتوای مطالب را در بر دارد و پس از پایان مطالب در جلد دوم، «دليل نصوص الجرح و التعديل» آمده است.

ساختار ارائه مطالب هم در کتاب و هم در ذیل آن بر اساس ترتیب الفبایی است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر پس از ستایش الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان پاک ایشان می‌خوانیم: سنت شریفه یکی از مصادر تشریع و فرهنگ اسلامی و تالی تلو قرآن کریم است... سنت شریف بر نقل و اسناد از طریق رجالی که مسئولیت استماع و تلقی و حفظ و نقل به نسل‌های بعدی را به جان خریدند، تکیه دارد. اجتماع برخی عوامل تاریخی، به راه یافتن ضعف به اسناد احادیث انجامید و علما را بر این داشت تا رجال اسناد را به غرض تثبت از طرق روایت ارزش‌گذاری کنند. ازاین‌رو اصول رجالی که اهتمام به رصد راویان دارد و متصدی بیان قوت و ضعف آنان و حد امکان اعتماد بر روایتشان است، نگاشته شد. از اینجا بود که مجموعه‌ای از مصطلحاتی که برای ما وجهه نظر علمای رجال درباره راویان حدیث را نشان می‌دهد، گرد آمد. نظر به انتشار این اصطلاحات در کتاب‌های رجالی از یک جهت و وجود نظرات متفاوت در میزان دلالت برخی بر توثیق یا تضعیف، حجت‌الاسلام شیخ محمود دریاب نجفی که ید طولایی در علوم حدیث و رجال دارد، متصدی جمع این نصوص و تنظیم آنها به شکلی شد که وصول به آنها برای پژوهشگران آسان باشد، سپس به بیان جامعی درباره هر متنی از این متون از حیث دلالتش بر قوت و ضعف و غیره، دست زده و آرای پیرامون هرکدام از آنها را با ادله دال بر آن آرا جمع کرده و جاهایی را که قابل مناقشه بوده، مورد مناقشه قرار داده و در نهایت نظر خودش را در این ارتباط بیان نموده است.

مؤلف در مقدمه‌اش بر جلد اول کتاب، درباره شیوه ارائه مطالب در این اثر چنین نوشته است:

1. همه الفاظ و متونی که در اصول رجالی پیرامون مترجمین موجود در آنها آمده، تجرید شده و بر اساس حروف الفبا آورده شده است و نویسنده آنها را در یک جدول واحد، ارائه کرده است. در این جدول، وی هرآنچه دلالت بر تعدیل یا مدح یا بر جرح داشته را جمع کرده و علاوه بر آن مواردی را هم که دلالتی بر هیچ‌کدام از این موارد نداشته، به جهت تتمیم فایده آورده است.
2. آنچه از کلمات علمای حدیث و رجال در تفسیر این الفاظ و متون، یافت شده را ذکر کرده و این موارد را یا از تصریحاتشان در کتاب‌هایی که در علم درایه و حدیث نوشته‌اند یافته یا از ترتیب‌هایشان در کتاب‌های رجالی در تمایز حدیث صحیح از ضعیف یا تقسیم حدیث به صحیح و موثق و حسن و ضعیف یا از خلال تتبعش در تراجم مختلفی که در کتاب‌های رجالی‌اشان آورده‌اند.
3. جدول‌های بسیاری با اسامی جماعتی که به وصف واحد ذکر شده‌اند، آمده است تا دستیابی به مدالیل این متون، آسان باشد.
4. مجمل حوادث تاریخی که اشاره به آنها در ضمن این متون آمده، ذکر شده؛ همان طور که موجزی از فرق و مذاهب و غیره از عناوینی که دخل در فهم مدلول این نصوص دارد، ذکر گردیده است.
5. بعد از بررسی اقوال در مسئله و ملاحظه مناقشات ممکن در آنها، قول مختار نویسنده بیان مشخص گردیده است.

نویسنده در خلال بحث و تحقیق به متونی برخورد کرده که دلالتی بر جرح، تعدیل و مدح ندارند و به‌عنوان وصف بسیاری از راویان آمده است؛ مثل عبارت «له كتاب» یا «له أصل» و با ملاحظه این موارد به این نتیجه ‌رسیده که احادیث افراد دارای چنان وصفی، از تقسیم رباعی حدیث به صحیح و موثق و حسن و ضعیف خارج می‌باشد؛ گرچه وی در جمیع موارد تصریح به این مطلب نکرده است.

وی مطالب کتاب را بر 3 قسم مرتب کرده است: در قسم اول کلیات علوم حدیث را مطرح کرده، در قسم دوم، توثیقات عامه را و در قسم سوم، نصوص خاصه را.

بیشترین تفصیل مطلب در قسم اول، بیان مبحث کیفیت وجود حدیث معصوم(ع) است. او سپس از اسباب اختلاف در حدیث صحبت کرده و پس از آن متعرض اهم مسائل مطرح‌شده در جرح و تعدیل، شده است. ذکر اصحاب جرح و تعدیل و مسئله اعتماد بر آنان و تفصیل شیوه قدما در جرح و تعدیل، از دیگر مباحثی است که در این قسم مطرح شده است.

در قسم دوم، اهم توثیقات عامه مانند اصحاب اجماع و اصحاب اصول و مشایخ اجازه و طایفه‌ای از راویان در تفسیر علی بن ابراهیم و مشایخ اجازه ابن قولویه و مشایخ نجاشی، بیان شده است. قسم سوم، مختص به نصوص خاصی است که در شأن راویان وارد شده است. این قسم بر اساس هیئات و ترکیبات نام‌ها بر اساس حروف الفبا مرتب شده است.

در انتهای جلد دوم کتاب، نویسنده اثری با عنوان «دليل نصوص الجرح و التعديل و أسماء الموصوفين بها» را در تکمیل این کتاب به ذیل آن افزوده است. وی در مقدمه این اثر و در توضیح آن می‌نویسد: این فهرستی است از نصوص وارده در شأن جرح یا تعدیل یا نصوصی که دلالتی بر هیچ‌یک از این دو ندارد. من این فهرست را از تراجم مذکور در اصول رجالی جمع و بر اساس ترتیب الفبایی مرتب کرده‌ام و و نام‌های موصوفین به این صفات را هم ذکر کرده‌ام.

رموز مستعمله در این دلیل در 3 قمست بیان شده است:

1. نصوص اصلی: مقصود از این نصوص، نصوصی است که به‌تفصیل از آنها بحث می‌شود. در این مورد، اولا تمام نص ذکر شده و سپس جدول اسامی موصوفین به آن ارائه شده و باعلامت (-‌) میان اسامی تفصیل داده شده، سپس جدول متون تبعی بدون ذکر اسامی موصوفین به آن ذکر شده است.
2. نصوص تبعی: منظور از آن، نصوصی است که به‌ایجاز از آن بحث می‌شود، سپس به متن اصلی که تحت آن از این متن خاص صحبت شده، احاله می‌شود.

   در این مورد اولا تمام نص ذکر شده و سپس جدول نام‌های موصوفین به آن ارائه می‌گردد، درحالی‌که میان اسامی با علامتی که ذکر شد تفصیل داده شده و سپس متن اصلی که به آن ارجاع داده شده، ذکر می‌شود و قبل از آن علامت فلش داخل پرانتز ذکر شده است.

3. نصوص مترادف: منظور از این نصوص، نصوصی است که احتیاجی به بحث مستقل از آنها نیست؛ چراکه در جای دیگر از نصوصی مرادف با آن به شکل کامل بحث شده است. در این موارد، ابتدا نص ذکر شده و پس از آن علامت (=) آمده و سپس نص مرادفش ذکر گردیده است.

ما به عناوینی دست یافته‌ایم که علما آنها را در کتاب‌هایشان ذکر کرده‌اند، ولی توصیف به آنها در اصول رجالی صریحا نیامده است و ما این موارد را نیز در این فهرست به جهت تتمیم فایده ذکر کرده‌ایم. همچنین برخی از نصوص را آورده‌ایم، ولی نام‌های موصوفین به آنها را به‌خاطر کثرتش ذکر نکرده‌ایم؛ مثل «أسند عنه» و «ثقة» و «ضعيف» و «لم يرو عنه عليهم‌السلام» و «له أصل» و «له كتاب» و «له نوادر» و غیر این موارد.

نص دال بر اینکه حدیث فرد موصوف به آن نص، صحیح است، با علامت دایره داخل پرانتز و نص دال بر اینکه حدیث فرد موصوف به آن، حسن است، با علامت مربع داخل پرانتز و نص دال بر اینکه حدیث فرد موصوف به آن، ضعیف است، با علامت ستاره داخل پرانتز و نصی که دلالت بر هیچ‌یک از جرح و تعدیل ندارد، با علامت مربع توخالی داخل پرانتز، نشان داده شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب جلد اول در انتهای آن و فهرست مطالب جلد دوم پس از پایان مطالبش در وسط کتاب در صفحات 261 تا 271 پیش از ذکر کتاب «دليل نصوص الجرح و التعديل» آمده است.

منابع مقاله

مقدمه‌های مجمع علمی اسلامی و مؤلف بر جلد اول کتاب و مقدمه مؤلف بر «دليل نصوص الجرح و التعديل» که بر ذیل جلد دوم کتاب افزوده شده است.