یعقوبی، احمد بن اسحاق
| نام | یعقوبی، احمد بن اسحاق |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | اسحاق |
| متولد | |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | حدود 292 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | البلدان، اليعقوبي |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01036AUTHORCODE |
احمد بن اسحاق یعقوبی (متوفای حدود 292ق)، معروف به ابن واضح، یعقوبی، ابن یعقوبی، مورخ، جغرافی دان، شاعر، آثار برجا مانده از او البلدان، تاريخ اليعقوبي و مشاکلة الناس لزمانهم
زندگی‌نامه
احمد بن ابى يعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح نامى است كه از يعقوبى در منابع شرح حال ياد مى‌شود. وى به عنوان كاتب و اخبارى شهرت دارد. لقب نخست، اشاره به شغل دبيرى در دربار عباسى است و لقب دوم، به اعتبار مورخ بودن وى و آشنائى او با اخبار تاريخى. از او با عنوان «مصرى» و «اصفهانى» هم ياد شده كه نشان از تعلق وطنى اجداد او دارد.
خود وى در بغداد به دنيا آمده و همانجا زيست كرده است. لقب «عباسى» براى وى، از آنجاست كه جد او «واضح» از موالى منصور عباسى بوده و به همين دليل خاندان يعقوبى، از موالى عباسيان شمرده شده‌اند.
تاريخ تولد وى دانسته نيست؛ اما «ياقوت حموى» تاريخ وفاتش را سال 284 هجرى دانسته است. وى در كتاب «مشاكلة الناس» خود، روال تاريخى كتاب را به معتضد عباسى (خلافت از بيستم رجب سال 279 تا ربيع الثانى 289) خاتمه داده است. به علاوه، در كتاب البلدان از سقوط طولونيان كه درسال 292 اتفاق افتاده ياد مى‌كند. در اين صورت وى بايد حداقل تا سال 292 زنده بوده باشد.
واضح، در زمان منصور مدتى حاكم ارمينيه و آذربايجان و مصر بود، همچنان كه پدر يعقوبى از كارمندان عالى رتبه ديوان بريد به شمار مى‌رفت. از مشاغل يعقوبى اطلاعى در دست نيست اما در صورتى كه «كاتب» لقب خود وى باشد، مى‌تواند اشاره به آن باشد كه مانند پدرش به نوعى كار دبيرى در يكى از ديوانها مشغول بوده است.
تشيع يعقوبى
گفته‌اند واضح جد وى، علائق شيعى داشته و همو بوده كه در زمان مسؤوليت «بريد» مصر، ادريس بن عبدالله بن حسن - برادر نفس زكيه - را به مغرب فرارى داد و جانش را بر سر اين كار گذاشت و گويا به دست هادى عباسى به قتل رسيد.
بدين ترتيب بايد گفت، تشيع در خاندان يعقوبى، به صورت سنتى وجود داشته و اين علائق به يعقوبى مورخ نيز رسيده است. دانسته است كه شیعیان امامى، در اين دوران، در عين تشيع، در داخل دولت، به كارهاى ادارى اشتغال داشته‌اند. نمونۀ روشن، على بن يقطين است كه به دستور امام كاظم(ع) در دولت عباسى مشغول بود.
بدون شك، يعقوبى مورخى شيعه مذهب است كه آثار تشيع وى در كتاب تاريخش كاملا روشن است. اخبار وى در داستان سقيفه، برخوردهاى خلفا و نيز سيرى كه از خلافت اميرمؤمنان(ع) بدست مى‌دهد، نشان از تشيع كامل، اما تا اندازه‌اى معتدل وى دارد. وى در سيرى كه از تاريخ حوادث اسلام ارائه داده، پس از آغاز بحث از حكومت معاويه، به موازات عناوينى كه براى روى كار آمدن خلفا دارد، از امامان شيعه(ع) نيز سخن مى‌گويد. عناوينى چون «وفاة الحسن بن على»، «مقتل حسين بن على»، «وفاة على بن الحسين»، «وفاة ابى جعفر محمد بن على»، «وفاة ابى عبدالله جعفر بن محمد و آدابه»، «وفاة موسى بن جعفر»، «وفاة على الرضا» عليهم‌السلام از جمله اين عناوين است كه ذيل آنها كلمات قصارى نيز از آن بزرگواران نقل مى‌كند.
آثار يعقوبى
يعقوبى به عنوان مورخ و جغرافى‌دان شناخته مى‌شود. آثار وى نيز در همين دو زمينه تأليف شده است. از ميان چندين كتابى كه در منابع مختلف به وى منسوب شده، تنها سه كتاب وى بر جاى مانده است. عناوين کتاب‌هاى مفقود وى عبارتند از: «كتاب المسالك و الممالك»، «فتح افريقيه و اخبارها» و «اخبار الطاهريين».
اما سه عنوان كتاب وى كه بر جاى مانده و هر سه به چاپ رسيده عبارتند از:
- تاريخ
- البلدان
- مشاكلة الناس لزمانهم
دو كتاب «البلدان» و «مشاكله»، هر دو كم حجم‌اند. «البلدان» به زبان فارسى نيز ترجمه شده است. البلدان، جغرافى عمومى شهرهاست كه فوائد تاريخى بسيار مهمى دارد. كتاب «مشاكله» نيز دربارۀ تقليد مردمان هر زمان از خلق و خوى خليفۀ حاكم است كه با نمونه‌هاى تاريخى ارائه شده است.