لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا
لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا، تلخیص لغت‌نامه دهخدا در حد متوسط آن با برخی حذف‌ها و ویرایشات است. فرهنگ متوسط دهخدا زیر نظر دکتر سید جعفر شهیدی و با کوشش دکتر غلامرضا ستوده، دکتر ایرج مهرکی و خانم اکرم سلطانی نگاشته شده است. جلد اول این مجموعه از آ تا ژیوه را در خود دارد و جلد دومش از س تا ی ی ی ی.
| لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دهخدا، علی‌اکبر (نویسنده)
شهیدی، سید جعفر (زير نظر) ستوده، غلامرضا (به کوشش) مهرکی، ایرج (به کوشش) سلطانی، اکرم (به کوشش) |
| ناشر | دانشگاه تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1390-1385ش. |
| چاپ | جلد دوم چاپ يکم لد يکم چاپ دوم |
| شابک | 964-03-9358-1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /د9ل7 / 2954 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
همکاران این مجموعه
- مقابله، نمونه‌خوانی و بازبینی: خانم‌ها سمیرامیس ابراهیمی، اعظم‌السادات نوابی، طاهره اسماعیل‌زاده، مهری جلیلی جلال، اکرم محمدی، صدیقه بیگلری، مهناز بیکی چیمه، و مریم مقدّم.
- حروف‌چینی و تصحیح: خانم‌ها خدیجه اکبری، معصومه مصدری و رکسانا نصیری.
- رسیدگی نهایی، تنظیم و صفحه‌بندی: این کار توسط خانم اکرم سلطانی انجام شده است.
کار حروف‌چینی و تصحیح و صفحه‌آرایی کتاب حاضر در واحد رایانه مؤسسه لغت‌نامه دهخدا انجام شده است[۱].
شرح کوتاهی درباره لغت‌نامه دهخدا و اثر حاضر
در مقدمه دکتر ستوده درباره لغت‌نامه دهخدا و اثر حاضر چنین می‌خوانیم: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا تاکنون تمام متن لغت‌نامه را با استفاده از حروف‌چینی کامپیوتری در دو نوبت به‌طور کامل به چاپ رسانده و هم‌زمان با تکمیل تألیف لغت‌نامه دهخدا کار یادداشت‌برداری از متون نظم و نثر فارسی را ادامه داده و تعداد یادداشت‌های موجود را به حدود پنج میلیون رسانده است و بر اساس آنها تألیف اثر جدیدی را تحت عنوان «لغت‌نامه فارسی» پایه‌گذاری نموده که تا این زمان تألیف و چاپ حرف آ و سه‌چهارم حرف الف به پایان رسیده است و علاوه بر اینها، پس از ویراستاری فنی، متن کامپیوتری لغت‌نامه را در لوح فشرده CD در دو روایت version به اهل تحقیق و مشتاقان زبان و ادب فارسی و علاقه‌مندان تقدیم داشته است.
اینک در این مؤسسه اثر جدید دیگری که تألیف آن از مدت‌ها قبل مد نظر استاد دکتر سید جعفر شهیدی رئیس محترم مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و جزو آرزوهای شادروان دهخدا بوده، تحت عنوان «فرهنگ متوسط دهخدا» پدید آمده است.
برای استحضار کسانی که تازه با این اثر آشنا می‌شوند مروری به‌اختصار در تاریخچه و کیفیت تألیف لغت‌نامه و نقل چند نکته از یادداشت‌های دهخدا لازم به نظر می‌رسد: گرچه دهخدا مقدمه‌ای بر کتاب خود ننوشت، ولی از یادداشت‌های پراکنده‌ای که از وی به دست آمده و توسط دکتر سید محمد دبیر سیاقی جمع‌آوری شده و در تکمله مقدمه لغت‌نامه به چاپ رسیده می‌توان به تفکرات و آرزوهای دهخدا در بنیاد نهادن چنین کتابی تا حدی پی برد.
دهخدا خود متوجه عظمت و وسعت کار لغت‌نامه بوده و از کسانی که پس از وی متکفل امور لغت‌نامه می‌شوند متواضعانه تمنا نموده که: «به هیچ قیمت طبع این کتاب را ترک نکنند. این کتاب پایه احیای ایران است و اگر دولت می‌خواست این کار را با پول انجام دهد با صد میلیون و صد سال وقت، اگر تهیه هم می‌شد، چون باعث عشق و علقه در میان نبود، به این تمامی نوشته نمی‌شد».
دهخدا به این نتیجه رسیده بود که «لغت را یک نفر نباید بنویسد. برای اینکه لغت همه چیز است و بنا بر مثل قدیم همه چیز را همگان دانند و به قول بیهقی همگان از مادر نزاده‌اند...»[۲].
تفاوت‌های نسخه حاضر با اصل لغت‌نامه دهخدا
چند نکته در مقایسه این فرهنگ با لغت‌نامه دهخدا قابل ذکر است به شرح زیر:
- الف)- مدخل‌ها و مطالبی که حذف گردیده:
- اعلام، اعم از نام اشخاص، نام‌های جغرافیایی؛
- شاهدها، مگر در مواردی که برای تشخیص معنی لازم بوده است؛
- امثال؛
- ترکیب‌های فاقد معنی خاص، مانند: آب‌‌انار و...
- جمع‌های فارسی فاقد معنی خاص؛
- هزوارش‌ها و لغات دساتیری؛
- ترکیب‌های برگرفته از ترجمه لغات عربی؛
- جمع‌های عرب غیر متداول در فارسی (ذیل مفرد این کلمه‌ها معمولا جمع کلمه آورده شده)؛
- معنی‌های دور از ذهن و بدون شاهد و پاره‌ای از مترادف‌ها؛
- مدخل‌های عربی که در لغت‌نامه شاهدی نداشت و در زبان فارسی مستعمل نبود.
- ب)- تغییراتی که در شرح مدخل‌ها داده شده:
- آن دسته از ترکیب‌ها که در لغت‌نامه دهخدا صورت مدخل داشته است، به‌صورت ترکیب ذیل مدخل مربوط آورده شده، مانند: آرام خاطر؛
- آن دسته از مدخل‌ها که به‌صورت ترکیب ذیل مدخل مربوط بوده است، به‌صورت مدخل مستقل در ردیف خود آورده شده؛
- شیوه نگارش معنی در برخی مدخل‌ها تغییر یافته است؛
- مدخل‌هایی که صورت مخفف کلمه‌ای بوده به‌صورت اصلی آنها ارجاع داده شده است؛
- مدخل‌های معرب و مصحف به‌صورت اصلی آنها ارجاع داده شده است؛
- مدخل‌هایی نظیر پا و پای، جا و جای، مو و موی... به‌صورت پا (ی) – جا (ی) – مو (ی) آورده شده است؛
- صورت همزه‌دار مدخل به‌صورت یایی آن ارجاع داده شده است؛ مثلا: فائده که به‌صورت فایده نوشته شده است؛
- معانی ذیل برخی از مدخل‌ها مختصر شده و شرح‌های مفصل مدخل‌های تخصصی علوم مختلف نیز خلاصه شده است.
- ترتیب الفبایی در این اثر، همان است که در لغت‌نامه دهخدا اعمال شده است.
- ج)- افزوده‌ها
- آن دسته از واژه‌های جدید در این فرهنگ ثبت شده است که در متن معتبری به‌کار رفته است و یا کاربرد همگانی داشته است؛
- برای ثبت واژگان جدید و معانی تازه در این فرهنگ از برخی کتاب‌های معاصر، یادداشت‌برداری شده و با چند کتاب لغت، مانند فرهنگ معاصر فارسی امروز و فرهنگ عامیانه و فرهنگ سخن مقایسه و گه‌گاه از این منابع نیز استفاده شده است[۳].
علامت‌های اختصاری کتاب
برای سهولت فهم مطالب کتاب، نشانه‌هایی اختصاری برای آن قرار داده شده، به این صورت:
ه. م= همین مدخل.
ق= قید.
علامت فلش= رجوع کنید.
اا= نشانه معانی دیگر.
_= ترکیب.
_ اا= نشانه معانی دیگر ترکیب.
اِ= اسم.
انگ= انگلیسی.
مر= مرکب.
فر= فرانسوی.
مص= مصدر.
تر= ترکی.
ص= صفت.
ع= عربی.
صف= صفت فاعلی.
مغ= مغولی.
صم= صفت مفعولی.
تر - مغ= ترکی – مغولی.
رو= روسی.
یو= یونانی.
جِ= جمع.
جج= جمع الجمع.
ج،= جمع،[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و شناسنامه کتاب.