نگاهی به آیه ولایت

نگاهی به آیه ولایت
پدیدآوران	حسینی میلانی، سید علی (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	آية الولاية آية الولاية. فارسی
ناشر	الحقائق
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1386ش.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎978-964-2501-63-2
موضوع	علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت تفاسير (سوره مائده. آيه ولايت) امامت - جنبه‎‌‌هاي قرآني ولايت - جنبه‌هاي قرآني
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ ‎‏آ‎‏9041 / 102/22 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نگاهی به آیه ولایت تألیف سید علی حسینی میلانی، از جمله آثار در دفاع از مذهب تشیع است که به زبان عربی تألیف شده است. آیه شریفه «انّما وليّكم اللَّه ورسوله والّذين آمنوا الّذين يقيمون الصّلاة ويؤتون الزّكاة وهم راكعون» که به آیه ولایت معروف است از جمله آیاتی است که شیعیان برای اثبات امامت علی(ع) به آن استدلال می‌کنند. نویسنده در این کتاب کوشیده است ضمن تبیین مباحث، به شبهات نیز پاسخ گوید.

اگرچه در شناسنامه و مقدمه کتاب، این اثر به عنوان ترجمه «آية الولاية» قلمداد شده است لکن با نگاهی اجمالی به محتوای این دو اثر درمی‌یابیم که محتوای آن یکسان نیست، لذا برای هر کدام درباره مجزا تهیه شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه بخش است که در ابتدا شأن نزول آیه، سپس امامت امام علی(ع) و در آخر شبهات مرتبط با این آیه مطرح شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه کتاب درباره موضوع بحث و چگونگی ارائه مباحث چنین بیان شده است: از آیاتی که شیعیان همواره برای اثبات امامت امیرمؤمنان علی(ع) به آن استدلال می‌کنند، آیه ولایت است. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «تنها ولی و صاحب اختیار شما خدا، پیامبر او و کسانی هستند که ایمان آورده‌اند؛ همان کسانی که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند». برای استدلال به این آیه، ابتدا باید به روایات مراجعه نماییم تا روشن شود که این آیه در مورد چه کسانی نازل شده است؛ آن‌گاه چگونگی استدلال به آیه شریفه مورد بحث قرار می‌گیرد، و در پایان به اشکالات و اعتراضات دانشمندان اهل سنت پاسخ داده می‌شود. بنابراین، سخن در سه بخش مطرح خواهد شد: بخش یکم در شأن نزول آیه ولایت، بخش دوم در چگونگی استدلال به آیه ولایت و بخش سوم پاسخ به شبهه‌ها.

نویسنده در اولین فصل از کتاب شأن نزول آیه ولایت را مورد بررسی قرار داده است. وی معتقد است که همه شیعیان دوازده امامی اتفاق نظر دارند که این آیه مبارکه هنگامی نازل شد که امیرمؤمنان علی(ع) انگشترش را در حال رکوع به مستمند بخشید. این مطلب در روایات متواتری از طریق آنان نقل شده است. بنابراین از نظر آنان مسلم است و جای هیچ تردیدی در آن نیست.

وی سپس استدلال مذکور را برای اهل تسنن کافی ندانسته و پرسش‌هایی را مطرح کرده که آیا آنان این روایات را صحیح و قابل اعتماد می‌دانند؟ و آیا برای اثبات آن دلیل قانع کننده‌ای وجود دارد؟ سپس شیوه بحث خود در این بخش را این‌گونه توضیح می‌دهد: «ما ضمن مراعات اصول بحث و مناظره، در این بخش به نام برخی از بزرگان اهل سنت -که پذیرفته‌اند که این آیه در شأن امیرمؤمنان علی(ع) نازل شده است- اشاره می‌کنیم تا پیروان آنان و کسانی که کتاب‌های آنان را معتبر و روایات آن‌ها را مستند می‌دانند و به اصول مذهب آن‌ها پایببند هستند نیز قانع شوند».

نویسنده معتقد است که همه مفسران در شأن نزول آیه ولایت اتفاق نظر دارند. این اتفاق نظر از سوی چهار تن از دانشمندان اهل سنت نقل شده است: قاضی ایجی (متوفای سال 756ق)، میر سیدشریف جرجانی (متوفای 816ق)، سعدالدین تفتازانی (متوفای 793ق) و علاءالدین قوشجی سمرقندی. پس از آن اسامی شانزده نفر از محدثین را نیز لیست کرده و چنین نتیجه می‌گیرد که صاحبان تفسیر بر این واقعه اجماع داشته و بیشتر محدثین و ناقلین اخبار بر آن تصریح کرده‌اند.

نویسنده در بخش دوم، به امامت امام علی(ع) در آیه ولایت پرداخته است. ایشان در ابتدا تأکید می‌کند که آیه ولایت از جمله آیه‌هایی است که بیانگر امامت امیرمؤمنان علی(ع) است. نکته قابل توجه آن‌که واژه ولایت، هم در آیه مبارکه و هم در حدیث ولایت (علی از من و من از علی هستم، و او بعد از من ولی شماست)، با تعبیر «ولیکم» آمده است. قرائن و شواهد متعددی در آیه ولایت وجود دارد که اثبات می‌کند ولایت به همان معنایی است که شیعیان می‌گویند؛ یعنی: اولویت، برتری و سزاوار بودن برای به عهده گرفتن امور مسلمانان. قرينه‌ها بر دو گونه‌اند: قرائن مقاميّه و قرائن لفظيّه. قرائن مقاميّه همان دقّت در مقام و زمانى است كه آيه نازل شده است، و با آن قرائن روشن مى‌شود كه واژۀ ولايت در معناى اولويّت و برترى در سرپرستى امور مسلمانان است. برخى ديگر از قرائن تصريحات خود پيامبر اكرم(ص) است كه قرائن «لفظيّه» خوانده مى‌شوند. پاره‌اى از اين قرائن لفظى، رواياتى است كه در اين مورد آمده است.

فضل بن روزبهان از جمله کسانی است که در رد نظریه علامه حلی(ره)، واژه ولایت را نصرت و یاری معنا کرده است. نویسنده در رد دیدگاه او چنین می‌نویسد که درست است كه نصرت و يارى يكى از معانى ولايت است، همچنان‌كه در كتاب‌هاى لغت نيز آمده است، اما رواياتى كه در اين مورد رسيده بيانگر اين است كه در اينجا مراد از ولايت، نصرت و يارى نيست. نویسنده در ادامه نمونه‌هایی از روایات را متذکر می‌شود.

در سومین بخش از کتاب شبهه‌هایی که درباره آیه ولایت از سوی علمای اهل سنت مطرح شده مورد نقد قرار گرفته است. نخستين شبهه، در معناى ولايت است. اين شبهه را فضل بن روزبهان در كتاب ابطال الباطل مطرح كرده است. او اين كتاب را در ردّ كتاب علاّمه حلّى(ره) نوشته است. پس از او سيّد قاضى نور الله تسترى در كتاب احقاق الحق و شيخ محمد حسن مظفر در كتاب دلائل الصدق كتاب او را نقد كرده و به اشكال‌هاى او پاسخ داده‌اند.

چهارمين شبهه این است که آيه مذكور، جمع را خطاب مى‌كند اما على(ع) فرد است. اعتراض مهمی كه صورت علمى دارد و بر آيه ولايت مطرح كرده‌اند اين است كه معترضين گفته‌اند: على(ع) يك نفر است، اما در اين آيه خداوند به لفظ جمع سخن گفته است و اين بدين معنا است كه مخاطبين آيه بيش از يك نفر بوده‌اند. خداوند متعال مى‌فرمايد: «آن كسانى كه ايمان آورده‌اند، نماز برپا مى‌دارند و در حال ركوع زكات مى‌دهند».

اين اشكال ظاهر زيبايى دارد و در موارد ديگرى نيز وارد شده است؛ زيرا آيات ديگرى نيز وجود دارند كه در آن‌ها لفظ جمع به كار رفته، ولى مراد يك نفر است، مانند آيه مباهله كه خداوند در آنجا مى‌فرمايد: «و بياوريم جان‌هاى خود و جان‌هاى شما را». در حالى كه پيامبر اكرم(ص) فقط حضرت على(ع) را با خود برد. همچنين پيامبر(ص) از بين زنان، تنها حضرت فاطمه(س) را با خود برد درحالى‌که در آيه شريفه مى‌فرمايد: «زن‌هايمان و زنهايتان». اين اعتراض ممكن است در ساير مباحث علمى نيز مطرح شود، لذا ممكن است در برخى از آيات لفظ جمع آمده باشد اما مراد يك نفر باشد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و کتابنامه در انتهای کتاب ذکر شده است.

پاورقی‌های کتاب به منظور درج آدرس مطالب، توضیحات و ارجاعاتی برای مطالعه بیشتر ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.