موسوعة الفقه الإسلامي المقارن
موسوعة الفقه الإسلامي المقارن، اثر آیت‌الله مکارم شیرازی با مساعدت گروهی از فضلای حوزه، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع فقه. این اثر همان طور که از نامش پیداست، دایرةالمعارفی تطبیقی است درباره اصطلاحات فقهی اسلامی.
| موسوعة الفقه الإسلامي المقارن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مکارم شیرازی، ناصر (نويسنده) جمعی از فضلا (مساعدة) |
| ناشر | دار النشر الإمام علي بن أبي طالب (عليه السلام) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1390ش/1432ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-533-150-2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /م7م8 169/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب دو جلد دارد. جلد اول آن، حاوی مقدمه و محتوای مطالب در بیست‌ودو بخش است. جلد دوم، حاوی ادامه مطالب در چهار قسم اصلی است که هرکدام، فصول و بخش‌هایی دارد.
گزارش محتوا
در مقدمه نویسنده، آمده است: پس از آنکه عزممان را در نگارش دایرةالمعارفی در مباحث فقه تطبیقی جزم کردیم، از برخی از فضلای حوزه علمیه برای مشارکت در این امر مهم دعوت کردیم تا بتوانیم این کار را به‌صورت جمعی به پایان ببریم. سپس قرار گذاشتیم که سلسله‌ای از مباحث ضروری را قبل از ورود در مباحث فقهی به‌عنوان مقدمات موضوع در جلد اولی که به‌عنوان مدخل مباحث فقه تطبیقی است، مطرح کنیم.
مجموعه این مباحث که سزاوار است از مقدمات ضروری مباحث فقهی شمرده شود، ذاتا کتابی مستقل شمرده می‌شود و از نظر نویسنده، هر فقیهی نیازمند این مباحث است، به‌خصوص در جایگاه تدریس فقه تطبیقی. این مباحث ضمن بیست عنوان در این کتاب مطرح شده، از قرار زیر:
- تعریف فقه در لغت و اصطلاح فقها.
- اهمیت فقه در آیات و روایات اسلامی.
- مساحت دایره فقه اسلامی و شمول احکامش برای جمیع ابعاد و مجالات زندگی فردی و اجتماعی.
- افضلیت فقه اسلامی بر قوانین وضعی و عرفی.
- جایگاه فقه اسلامی در میادین جهانی و تعامل مذاهب فقهی با هم.
- مراحل تاریخی فقه اسلامی، در فقه شیعه و فقه اهل سنت.
- مصادر استنباط در نظر فقهای اسلام و نظر هرکدام از دو مذهب به شکل مستقل.
- عدم وجود فراغ قانونی در فقه اسلامی.
- انفتاح و انسداد باب اجتهاد در هر عصر و زمان و آرای علمای اسلام در این مجال.
- نقش زمان و مکان در استنباط احکام و تأثیرشان بر آرای فقهی.
- علومی که مقدمه استنباط فقهی حساب می‌شوند که در مجموع چهارده علم را تشکیل می‌دهد.
- عوامل اختلاف آرای فقها که مورد پرسش بسیاری از پژوهشگران است.
- فلسفه احکام و مجالات این فلسفه در فهم احکام و دایره شمول حکم.
- اصطلاحات متداول میان فقها.
- شیوه مباحث فقهی و کیفیت تقسیم ابواب فقه.
- اصول حاکم بر مسائل مستحدثه؛ یعنی اصول و قواعدی که از میانشان استنباط حکم در این مسائل به دست می‌آید.
- ادله جواز تقلید برای غیر مجتهد و دفع شبهات در این مجال.
- ارتباط میان فقه و حکومت و کیفیت تشکیل حکومت اسلامی از منظر فقه.
- احکام امضائی و تأسیسی و تفاوت میان این دو.
- منابع تشریع در آئین یهودی.
- منابع تشریع در آئین مسیحی.
- مصادر تشریع در حقوق عرفی معاصر.
ویژگی‌های این دانشنامه:
- بر اساس فقه ترتیبی بیان شده، نه بر شیوه الفبایی. این مباحث از اقتصاد اسلامی که در شرایط کنونی، اهمیتی سترگ دارند، شروع می‌شود.
- فهرست مرتبی بر شیوه الفبایی در این اثر وجود دارد که در پایان هر جزئی، به موضوعات همان جزء ارتباط می‌یابد و در پایان همه این اجزاء، فهرست مرتبی بر اساس الفبا برای همه دایرةالمعارف هست. در واقع این بخش، قسمت الفبایی دایرةالمعارف را نیز در خود تدارک می‌کند.
- شیوه مورد اتباع در اختیار فتوی در اینجا شیوه فقه تطبیقی و مذهب مشهور اتباع اهل‌بیت(ع) و اهل سنت است و گاهی ممکن است فتاوا و آرای مذاهب اسلامی دیگر نیز مطرح شود.
- اهمیت خاص به مسائل جدید در این اثر، از دیگر ویژگی‌های آن است.
- طرح قواعد اصولی و فقهی و رجالی متناسب با مسائل مختلفه، ویژگی دیگر آن است.
- اهتمام به ذکر فروع مبتلی‌به و حذف فروع نادر یا غیر مبتلی‌به، از دیگر خصوصیات آن است.
- پاسخ به شبهات وارد بر احکام اسلامی در موارد مختلف از قبیل مباحث متعلق به ارتداد و حدود و دیات و حقوق زن و جهاد و بندگی و لوث و قسامه و عاقله و انواع حریات و... نیز از دیگر خصوصیات این اثر است.
- بیان فلسفه احکام به هدف اهتمام بیشتر به واقع این احکام، ویژگی دیگر آن است.
- اهتمام تام به آیات احکام در جمیع مواضیع و مباحث.
- اشاره به قوانین و مقررات وضعی و سکولار در مسائل مختلف و بیان نقاط ضعف در آنها.
- به‌کار بردن شیوه ایجاز غیر مخل و حذف اضافات.
لازم به ذکر است که این اثر علاوه بر کاری که در سایر دایرةالمعارف‌ها صورت می‌گیرد، صرفا به نقل آرا و اقوال علمای اسلام بسنده نکرده و علاوه بر آن دربردارنده نقد و تحقیق این اقوال و اختیار نظر برتر در این میان، است[۱].
وضعیت کتاب
فهارس فنی هر جلد، شامل فهرست‌های آیات، احادیث، انبیاء و معصومین، اعلام، طوایف و قبایل و فرقه‌ها، اماکن و شهرها، منابع و فهرست مطالب، در انتهای همان جلد پس از ذکر محتوای مطالب ذکر شده است.
در مقدمه کتاب ذکر شده که مباحث کتاب ضمن بیست عنوان مطرح می‌شود؛ درحالی‌که در ادامه، بیست‌ودو عنوان شمارش شده است[۲].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.