دور الشيعة في الحديث و الرجال نشأة و تطورا

‏دور الشيعة في الحديث و الرجال نشأة و تطورا، عنوان اثری است یک جلدی به زبان عربی از آیت‌الله جعفر سبحانی با موضوع علوم حدیث. نویسنده در این اثر به بیان نقش حدوثی و بقایی شیعه در علوم حدیث و رجال پرداخته است. مطالب این کتاب در دو بخش اصلی مطرح شده و نویسنده در این اثر در پی دفع شبهاتی که در انشاء حدیث از سوی برخی علمای اهل تسنن درباره شیعه مطرح می‌شود، می‌باشد. برخی علمای اهل تسنن، آغاز پرداختن علمای شیعه به رجال را قرن 4 و 5 هجری می‌دانند.

دور الشيعة في الحديث و الرجال نشأة و تطورا
پدیدآوران	سبحانی تبریزی، جعفر (نویسنده)
ناشر	مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1431ق. = 1389ش.
چاپ	چاپ یکم
شابک	‎978-964-357-436-9
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏س‎‏2‎‏د‎‏9 / 106/5 BP

ساختار

کتاب حاوی مقدمه مؤلف، تقدیریه و محتوای مطالب در دو مقام اصلی است که هرکدام دارای فصولی است. در نگارش این اثر به‌جز قرآن کریم، از 200 منبع فارسی و عربی بهره برده شده و منابع به‌ترتیب حروف الفبا در نام کتاب، ذکر شده است. از جمله منابع کتاب می‌توان آثار الحجة محمد بن علی بن حسین رازی، الأئمة الاثنا عشر هاشم معروف حسنی، إثبات الهداة شیخ حر عاملی، إثبات الوصية علی بن حسین مسعودی، اثرآفرینان تألیف انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تحت اشراف دکتر عبدالحسین نوایی، الإجازة الكبيرة عبدالله موسوی جزایری تستری، الأخبار الطوال احمد بن داود دینوری و... را نام برد.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کتاب پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکر(ص) و خاندان پاک ایشان می‌نویسد: اما بعد من به دو شبهه واهی پیرامون حدیث نزد شیعه، برخوردم:

اول: اینکه اسناد و پژوهش حدیث و تحملش و نقلش به دیگران، امری است متأخر در میان شیعه و در قرون پیشین، اثری از آن وجود نداشته و صرفا در قرن‌های 4 و 5 ظاهر شده است. ابن تیمیه در قرن 8 به بیان این شبهه مبادرت ورزیده و گفته: اسناد از خصایص این امت است و از خصایص اسلام است؛ سپس در اسلام از خصایص اهل سنت است و رافضه کمترین عنایت را به آن داشته‌اند. سیوطی نیز در کتاب «البلغة» از وی پیروی کرده و علمای شیعه را به تقصیر و تفریط در این علم را منسوب نموده است. مرعشلی در این‌باره تا جایی پیش رفته که اسناد را مختص به اهل سنت و جماعت دانسته است و شیعه و دیگران را صاحب نصیبی از آن نمی‌شمرد. دکتر عبدالرحمن صالح محمود، از این حد هم تجاوز کرده و اسناد در شیعه را مربوط به قرن‌های 4 و 5 هجری و به‌تبع و تقلید از اهل تسنن می‌داند.

دوم: تألیف در معرفت روات آثار، در دو قرنِ پیش‌گفته، است، نه در قرن‌های پیش از آن.

من چون دیدم این دو شبهه هر روز بیشتر پیش می‌رود و افرادی که شناخت کمی از حدیث شیعه دارند در این راستا، دچار گمراهی می‌شوند، دست به تألیف این اثر زدم و هدفم از نگاشتن این اثر بیان دو امر است:

اول: اهتمام علمای شیعه به تدوین حدیث و نقل و نشرش با اسناد به پیامبر(ص) و خلفای ایشان از زمانی که پیامبر اکرم(ص) از دنیا رحلت کرد. آنان هزاران کتاب را از زمان وفات پیامبر(ص) تا پایان قرن 3 نگاشته‌اند و علی‌رغم از بین رفتن بسیاری از آنها به سبب حوادث زمان و دشمنی مستمر با آثار شیعه که این آثار را به آتش می‌کشیدند، هنوز برخی از آنها موجود است و به چاپ هم رسیده است.

دوم: علمای شیعه به تألیف کتاب‌های رجال و ترجمه احوال صحابه و تابعین و روات از ائمه اهل‌بیت(ع) در قرن اول و پس از آن، قیام کرده‌اند. استاد اجازه من، علامه طهرانی می‌فرمود: بزرگان علمای شیعه به تألیف کتاب واحد در رجال اکتفا نکرده‌اند، بلکه هرکدام حداقل 3 کتاب را نگاشته‌اند؛ مانند شیخ صدوق و شیخ طوسی و دیگران. این اهتمام از اینان کاشف از اهمیت این نوع از تألیف نزد آنان بوده که عمر عزیزشان را صرف نگارش آن کرده‌اند؛ چراکه عالمِ به احتیاج مسلمانان پس از خودشان به این کتاب‌ها بودند؛ چون فقها باید در استنباط احکام به احوال رجال احادیث مرویه از ائمه(ع) در کتاب‌هایشان، مراجعه کنند.

آیت‌الله سبحانی، سپس در ادامه مطالب در مقدمه کتاب، اندکی درباره تدوین حدیث پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) توضیح می‌دهد تا مشخص شود که آیا اهل سنت به این انتساب مستحق‌ترند یا شیعه.

مطالب کتاب در دو مقام واقع شده است؛ نویسنده در مقام اول، اهتمام شیعه به کتابت حدیث و نقل و نشرش به شکل مستقل را بررسی کرده است. او در مقام دوم: نام‌های اصحاب جرح و تعدیل از مؤلفان و صاحب‌نظران در حدیث و اهتمام‌کنندگان به آن تا زمان حاضر را بررسی کرده است. نویسنده متذکر می‌شود: احیانا در این میان اگر کسی از قلم افتاده باشد از روی قصور بوده نه تقصیر.

اگر بخواهیم به‌صورت مبسوط‌تری توضیح دهیم، باید بگوییم: مطالب کتاب در مقام اول با عنوان «دور الشيعة في تدوين الحديث في القرون الثلاثة»، در یک مقدمه و 8 فصل مطرح شده است که از این قرار است:

1. ائمه اهل‌بیت(ع) و تدوین حدیث؛
2. گزیده مختصری از زندگانی معصومان(ع)؛
3. شیعه و حدیث در عصر صحابه و تابعین (قرن اول)؛
4. شیعه و حدیث در قرن دوم؛
5. شیعه و حدیث در قرن سوم؛
6. خصوصیات راویان شیعه؛
7. مراکز حدیثی شیعه؛
8. جوامع حدیثی شیعی.

مقام دوم با عنوان «رجال الجرح و التعديل من الشيعة إلی القرن الخامس عشر»، نیز حاوی یک مقدمه و محتوای مطالب در 15 فصل است که در هر بخش، رجال یک قرن به‌صورت مجزا مطرح می‌شود. در مقدمه این مقام، نیاز فقیه در مقام استنباط به علم رجال و انواع کتاب‌های رجالی، مورد بحث قرار می‌گیرد.

وضعیت کتاب

فهارس فنی شامل فهرست منابع و مطالب به‌ترتیب در انتهای اثر ذکر شده است. پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر ارجاعات، گاه حاوی مطالبی در توضیح بخش‌هایی از متن است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.