المحيط بلغات القرآن

المحيط بلغات القرآن
پدیدآوران	بيهقي، احمد بن علي (نویسنده) ملکوتي، علي (اهتمام)
ناشر	مکتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي (ره)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1425ق. = 1383ش.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎964-8179-26-3
موضوع	قرآن - واژه نامه‎ها - فارسی قرآن - صرف و نحو قرآن - علوم قرآني قرآن -- مسائل لغوي
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ب‎‏9‎‏م‎‏3 / 68 BP

المحیط بلغات القرآن اثر ابوجعفر احمد بن علی بن محمد مقری بیهقی، معروف به بوجعفرک بیهقی (470 ـ 554ق)، کتابی است در تفسیر واژگان قرآن کریم که به زبان عربی و در قرن ششم هجری نوشته شده و به اهتمام سید علی ملکوتی به چاپ رسیده است.

موضوع کتاب را دو بخش: باب اسماء الحسنی و صفات خدا و فصل‌های هفتگانه: نام‌های فرشتگان، پیامبران و اولیاء و مکان‌ها؛ حروف مقطعه آغاز سوره‌ها؛ در آفرینش انسان؛ رنگ‌ها؛ نام‌های خویشاوندی و انساب؛ واژگان مربوط به پسران و دختران و صفت‌های متضاد تدوین شده است.

مولف ابتدا در برابر واژه‌ی قرآنی معادل فارسی آن را آورده و سپس جمع یا جمع‌های آن‌ واژه‌ را ذکر نموده است؛ آن گاه خصوصیت‌های صرفی، اشتقاقین نحوی و بلاغی را ذکر کرده است.

نویسنده در بسط موضوع، به آیات قرآنی استناد جسته و از اقوال مفسران، راویان، نحویان و لغویان، و گهگاه اشعار شاعران در تأیید و اثبات نظرات خود استفاده کرده است.

کتاب درباره واژه‏های قرآنی و به تبع آن در باب بخشی از مشتقات آنها در زبان عربی و معادل آنها به زبان فارسی است. المحیط تنها فرهنگ عربی- فارسی قرآن نیست، بلکه تفسیر مفردات قرآن هم هست؛ زیرا توجه مؤلف تنها به معنی و مفهوم کلمه‏ها معطوف نمی‏شود. مؤلف موضوع‌های متداول زمان خود را درباره علوم و فنون قرآن از همه جهات در نظر دارد و با بسط مطالب چون مفسّان، نه حوزه محدود لغویان، به شرح موضوع می‏پردازد و تا حق مفهوم را ادا نکند، دست باز نمی‏کشد... هر بخش از واژه‏های قرآن با فصل‏بندی خاص در جایگاه خود آمده است و تا جایی که این نسخه باارزش حفظ شده و به دست رسیده، دارای یک باب درباره اسماء و صفات پروردگار و هفت فصل است. با تأسّف قسمت‌هایی از کتاب از میان رفته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. نظری، محمود «المحیط بلغات القرآن بوجعفرک بیهقی- نسخه متنی»، برگفته از سایت کتابخانه دیجیتال تبیان، جمعه 10 تیر 1401