دیوان امیر نظام‌الدین علیشیر نوایی «فانی»

دیوان امیر نظام‌الدین علیشیر نوایی «فانی» مجموعه اشعار امیر نظام‌الدین علیشیرنوایی، مختلص به «فانی» است که به اهتمام رکن‌الدنی همایون فرخ به چاپ رسیده است. این دیوان مرکب است از غزلیات، مقطعات، مفردات، رباعیات و معمیات. ولی در آن از نوع قصیده و مثنوی شعر دیده نشده است.

دیوان امیر نظام‌الدین علیشیر نوایی «فانی»
پدیدآوران	[[]] (نویسنده) [[]] (محقق) [[]] (مترجم)
کد کنگره	‏

آنچه باعث اهمیت کتاب حاضر شده، آن است که امیر گذشته از اینکه در شعر فارسی دست داشته، در زبان ترکی جغتایی از شعرای بی‌نظیر و بی‌بدیل است و همه استادی او را در آن زبان، تأیید و تصدیق کرده‌اند. با توجه به این نکته و اینکه شاعری است خوش ذوق، مردی سخن‌شناس هم بوده است.

از جمله ویژگی‌های دیوان فانی، عدم یکنواختی اشعار آن است؛ زیرا این دیوان شامل 485 غزل است که اگر سقطات را هم بیست غزل به حساب آوریم، جمعا 505 غزل فارسی از فانی در دست است که طبیعی و بدیهی است این مقدار شعر فارسی را امیر از عنفوان جوانی تا زمانی که در اواخر عمر به تدوین دیوان پرداخته، سروده و به همین علت نباید انتظار داشت که تمام غزل‌های دیوان یکدست و یکنخواست و از نظر انسجام و سلاسلت و فصاحت و بلاغت، یکسان باشد.

فانی هم مانند شعرا و گویندگان دیگر، آثارش غث و ثمین دارد و مسلم است اشعاری که امیر در سنین جوانی سروده، از نظر پختگی و مضامین و معانی به هیچ‌وجه به پایه غزلیاتی که در دوران کهولت پس از سالیان دراز مطالعه و مداقه و بررسی و تتبع در آثار ادبی فارسی و عربی سورده است، نخواهد رسید.

ویژگی دیگر اشعار فانی، آن است که وی شیفته و فریفته حافظ است و در مکتب عرفانی و ادبی خواجه سیر می‌کرده و به همین لحاظ بیشتر آثار او، تتبع و استقبال از غزلیات خواجه است و چون مطالب عرفانی خواجه را به بهترین وجهی درک و استنباط می‌کرده، از این رهگذر توانسته است غالبا استادانه از عهده تتبع و استقبال خواجه برآید.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.