ابن عربي المسافر العائد
| ابن عربي المسافر العائد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خمیسی، ساعد (نویسنده) |
| ناشر | الإختلاف الدار العربية للعلوم ناشرون |
| مکان نشر | الجزاير : الإختلاف لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1431ق. = 2010م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 978-9953-87-558-3 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2خ8 / 279/2 BP |
ابن عربي المسافر العائد، عنوان کتابی است یک جلدی به زبان عربی از ساعد خمیسی. این پژوهش تلاشی است برای شناسایی برخی از اسرار فراهم‌آمده ابن عربی. این کار در پنج فصل از طریق نمونه‌هایی که وی از مسائل مهم در اندیشه اکبری و تجربه صوفیانه‌اش ارائه می‌کند، انجام می‌شود.
ساختار
کتاب یک جلد دارد و حاوی مقدمه، محتوای مطالب در 5 فصل و خاتمه است.
منابع کتاب در هشت بخش مجزا در انتهای اثر ذکر شده است، به شرح زیر:
بخش اول با عنوان مصادر، شامل قرآن کریم و احادیث و مؤلفات چاپ‌شده ابن عربی، نسخ خطی منسوب به ابن عربی، و منابع ترجمه‌شده به عربی است. این بخش از منابع از صفحه 259 تا 262 را به خود اختصاص داده است.
بخش دوم منابع، عبارت است از منابع کتاب به زبان عربی، که از صفحه 262 تا 272 را در بر می‌گیرد.
بخش سوم، منابع خطی است که در آن فقط از یک کتاب (مناقب الصالحين) کرزازی نام برده شده است.
چهارمین بخش، دانشنامه‌ها و دایرة‌المعارف‌هاست.
بخش پنجم، مجلات عربی را در خود دارد.
ششمین بخش، شامل منابع انگلیسی می‌شود.
بخش هفتم، مجلات و روزنامه‌های خارجی را در خود جای داده و در بخش هشتم، منابع اینترنتی و سایت‌های مرتبط معرفی شده است[۱].
گزارش محتوا
این پژوهش تلاشی است برای شناسایی برخی از اسرار فراهم‌آمده ابن عربی. این کار در پنج فصل از طریق نمونه‌هایی که وی از مسائل مهم در اندیشه اکبری و تجربه صوفیانه‌اش ارائه می‌کند، انجام می‌شود[۲].
در فصل اول از مطالب کتاب، سعی نویسنده بر این است که به راز افزایش علاقه - چه از جانب محققان عرب و چه خارجی و از ملیت‌های مختلف - به ابن عربی و تعداد مطالعات و ترجمه‌های آثار وی که در سال‌های اخیر به‌نحو چشمگیری افزایش یافته است، پی ببرد. البته علاقه به ابن عربی و آثار عرفانی علاقه‌ای بی‌وقفه است که از دوران خود او تا به امروز ادامه داشته است[۳].
سعی ساعد خمیسی در فصل دوم بر این است که جنبه‌ای پنهان را که در مطالعات اکبریه است، یعنی کلام در نظام فلسفی اکبری را - به این اعتبار که این علم، علم نظریه‌پردازی‌ای است که روشش به‌عنوان مخالف با عرفان و روش آن معرفی شده است - برجسته کند. وی در همین راستا سؤال می‌کند که آیا می‌توان از طریق اندیشه اکبری و تجربه عرفانی آن، از علم کلام صوفیانه‌ای صحبت کرد که این دو رویکرد را - با آن سابقه تنافری که با هم دارند - با یکدیگر ترکیب کند؟ زیرا در فلسفه ابن عربی هم‌زیستی این دو علم را در هماهنگی و انسجام می‌بینیم؛ که همان عقل و کشف باشند. پس با توجه به اینکه ابن عربی کسی است که از اصحاب کشف نگاشته است نه از ارباب نظر، نظرش درباره علم کلام چه می‌تواند باشد؟ یا نظر او درباره مهم‌ترین مسائل اعتقادی چیست؟ خمیسی در این باب به بیان آرای کلامی ابن عربی - که آنها را مملو از نمادگرایی و نیازمند تفسیر می‌داند - بسنده می‌کند؛ این نظریات، نظراتی است که درباره آنها گفته شده: مجرد اشارات و تلمیحات به توحید حقیقی است که صوفی به آن متعلّق و متحقّق و متخلّق می‌شود[۴].
فصل سوم درباره حل رمزیت «سفر» (سفر به‌سوی معبود، سفر روح و سفر کلمات و...) به‌مثابه یک اندیشه فلسفی بنیادین و جوهری در تفکر ابن عربی است، که ارزش آن مانند مفهوم حرکت در فلسفه یونان و علم کلام است. علاوه بر سفر، متعلقات آن از قبیل تأویلات در سطوح مختلف وجودی و شناختی و ارزشی، به‌علاوه تلاش در فهم تأویل اکبری در مسئله «خلع نعلین» و «لباس نعلین» و ارتباط این دو با سفرِ إلی الله و بالله و في الله در منظومه رمزی اکبری، در این فصل بررسی می‌شود[۵].
از انواع سفری که ابن عربی اهمیت خاصی به آن می‌دهد، سفر به خیال در عالم خیال است؛ این سفر نیازمند شعر به‌عنوان زبانی است که متناسب با قوه تخیل است و از قواعد و قوانین عقل عبور می‌کند. پُرپیداست که شعر عربی بدون زن و غزل، معنایی ندارد؛ ازاین‌روست که زن، حضور خاصی در متن اکبری و عموما در تصوف دارد. بر این پایه، فصل چهارم مطالب کتاب، اختصاص پیدا کرده به موضوع زن در متن اکبری و منزلت زنان صوفی و رمزیت جنس مؤنث در اندیشه او، به‌علاوه وقوف بر نمونه‌هایی از بانوان عارفه (صوفیات) که اثر خاصی در عرفان شیخ اکبر داشته‌اند[۶].
حضور زن در شعر اکبری و حضور چشمگیر او در آثارش، یکی از دلایل گرفتاری و درگیری او با فقهای عصر خود بود که ابن عربی را بر آن داشت تا نمادگراییِ زن و ارتباط آن با عوالم خیال را توضیح دهد. به همین دلیل است که فصل آخر این کتاب حول محور نمادگرایی تخیل در فلسفه صوفیانه ابن عربی با توجه به تخیل در مفهوم ابن عربی از کل هستی می‌چرخد.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و سایر فهارس فنی، شامل فهرست‌های: منابع، آیات قرآنی، احادیث نبوی و جدول‌ها و شکل‌ها در انتهای آن.
پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر ارجاعات، گاه حاوی مطالب مفیدی در شرح و توضیح پاره‌ای از عبارات متن است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.