اسرار عرفانی حج
اسرار عرفانى حج، تألیف محمدتقى فعالى، از جمله آثارى است كه حج را به لحاظ معنوى و عرفانى مورد بررسى قرار داده است. این اثر به زبان فارسی و به‌گونه‌اى نگارش شده كه قابل استفاده عموم مردم قرار گيرد.
| اسرار عرفانی حج | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فعالی، محمدتقی (نویسنده) |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-540-06-59 |
| موضوع | حج - فلسفه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188/9 /ف7الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، داراى سه بخش است. بخش اول، اختصاص به حرم دارد و خود داراى سه فصل است كه به ترتيب به شهر مكه مكرمه، مسجدالحرام و اسرار عرفانى كعبه پرداخته است. دومین بخش، شامل اسرار نورانى، معنوى و عرفانى مناسك و مواقف حج مى‌شود و نهایتاً سومین بخش، مباحثى را پيرامون فضائل شهر پيامبر(ص)، مسجدالحرام و بقيع پيش رو قرار مى‌دهد.[۱]
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه کتاب، پنج مورد از اسرار و معانى باطنى حج را بيان مى‌كند كه عبارت است از: فهم، شوق، عزم، قطع علاقه و راحله كه هریک از این اسرار در این بخش از کتاب به‌اختصار شرح شده است.[۲]
بخش اول: در بخش اول کتاب با عنوان «اسرار عرفانى حرم»، در سه فصل به ترتيب، اسرار عرفانى مكه مكرمه، مسجدالحرام و كعبه مورد مطالعه قرار گرفته است.
در فصل اول از این بخش، ابتدا معناى لغوى «مكه» با استناد به معاجم لغت بيان شده است[۳]. نویسنده، چهار معناى نقص، هلاكت، نقصان آب و ازدحام جمعيت را استخراج مى‌كند و به این جمع‌بندى مى‌رسد كه: «معناى لغوى مكه سه معنا بيش نيست: نقص، هلاكت و ازدحام جمعيت، اما آنچه كه مورد اتفاق تمامى اهل لغت است دو معناى نقص و هلاكت است.[۴] اگر معناى اول دلالت بر كاهش و ريزش گناهان دارد، اشاره به شرافت و عظمت این شهر الهى دارد و اگر هلاكت از معناى لغوى مكه است و نشان از هلاكت و نابودى ظالمان و متجاوزان دارد، این نيز دليلى روشن بر حرمت و امنيت شهرى است كه خداوند آن را مقدس و عظيم قرار داده است».[۵]
در بخش ديگرى از این فصل اسرار نام‌هاى ديگر مكه مانند: بكّه، بلد و وادي‌القرى، با استفاده از قرآن كريم و منابع شيعى، مورد بررسى قرار گرفته است.[۶] در هریک از این موارد معناى لغوى، موارد مذكور در قرآن و نيز روايات مرتبط با آن ذكر شده است. نویسنده در انتهاى این بخش نيز به این نتيجه مى‌رسد كه سه اسم برای مكه در قرآن و روايات مشترك است، مكه، بكه و ام‌القرى.[۷]
در گفتارهاى ديگر این فصل، فضيلت و عظمت مكه[۸]، اسرار حدود مكه[۹]، ویژگى‌ها و احكام مكه[۱۰]، آداب ورود[۱۱] و خروج به مكه[۱۲] با استفاده از آيات و روايات، بررسى شده است.
در فصل دوم از کتاب كه به اسرار عرفانى مسجدالحرام اختصاص دارد، چنين مى‌خوانيم: «مسجدالحرام داراى حرمت و قداست بسيار بالايى است. این مسجد از قصرهاى بهشت در روى زمین شمرده شده و محبوب‌ترين مسجد روى زمین نزد خداست». نویسنده، درباره حرمت این مسجد با ذكر اولین آيه از سوره اسراء به معراج پيامبر در این محل اشاره مى‌كند. وى با استناد به روايات، این مسجد را مدفن انبيا و اولیاى فراوانى دانسته است و از قول امام صادق(ع) آورده است كه میان ركن يمانى و حجرالاسود هفتاد پيامبر دفن شده‌اند.[۱۳]
در فصل سوم از این بخش کتاب، ابتدا تاريخچه بناى كعبه و سپس نام‌هاى كعبه با استفاده از آيات و روايات استخراج شده است، سپس اسرار عرفانى كعبه از زواياى مختلف مطالعه شده است. نویسنده، معتقد است كه سيره ائمه اطهار(ع) این بوده كه هنگام طواف، به پوشش كعبه آویزان مى‌شدند و با خدا مناجات می‌كردند.[۱۴]وى با استفاده از روايات، كعبه را دست خدا روى زمین دانسته كه با آن با بندگانش مصافحه مى‌كند.[۱۵]وى با ذكر مطالب فراوان ديگرى اعتراف مى‌كند كه اينها تنها بخشى از اسرار عرفانى كعبه است. در انتهاى این فصل، ورود به كعبه از جمله مستحباتى دانسته شده كه برای زائر، به‌ویژه برای صروره (كسى كه حج اول اوست) تأكيد شده است.
بخش دوم: در این بخش از کتاب در ضمن نه فصل، ابتدا جايگاه حج و سپس جايگاه حج‌گزار در آيات و روايات مطالعه شده است. ضيف الله، ضمان الله و عون الله از جمله الفاظى است كه به حج‌گزار نسبت داده شده است.
در فصول ديگر این بخش، اسرار وجوب حج، اسرار عرفانى احرام، طواف، سعى و تقصير، مشعر، منى و ساير مناسك حج تبيين شده است. در گوشه‌اى از مطالب این بخش مى‌خوانيم: «مسعى محبوب‌ترين محدوده‌اى است كه در حج وجود دارد و از میان مناسك حج هيچ‌كدام به اندازه سعى پيش خدا محبوب و عزيز نيست. این محبوبيت، رمز و رازى دارد: خداوند مى‌خواهد بنده‌اش نزد او ذليل باشد و این ذلت بيش از همه‌جا در مسعى نمود دارد؛ چنان‌كه گردنكشان و جباران تاريخ در این مكان احساس ذلت می‌كردند».[۱۶]
بخش سوم: نویسنده در این بخش به تبيين فضائل مدينه منوره، مسجدالحرام و بقيع پرداخته است. وى معتقد است كه: «بهتر است حج از مكه آغاز و به مدينه ختم شود و زيارت شهر مدينه و مسجدالنبى بعد از اتمام مناسك حج انجام شود؛ زيارت خانه خدا نسبت به زيارت پيامبرش تقدم دارد».[۱۷]جالب است كه مؤلف در شيوه چينش مطالب کتاب نيز این مطلب را لحاظ كرده است و با مكه شروع و به مدينه ختم كرده است. محبوب نبى، شهر قرآن و وادى پاک عناوینى است كه درباره این شهر بررسى شده است.
فصل دوم این بخش با نقل تاريخچه مختصرى از بناى مسجدالحرام از «فروع كافى» و «تهذيب الأحكام» آغاز شده است. این مسجد یکى از سه مسجد بزرگ روى زمین است.[۱۸]زيارت مسجدالحرام و مشاهده قبر نورانى پيامبر اكرم(ص) اسرارى دارد كه زيارت رسول‌الله(ص) و لياقت شفاعت ايشان از جمله آنهاست.
نویسنده در آخرين فصل از کتاب به فضائل بقيع پرداخته و چنين مى‌نویسد: «شايسته است بعد از زيارت رسول خدا(ص)، با دلى پاک و قلبى آرام و با يقين به فضل و كرم خداى رحمان، قصد زيارت ائمه بقيع نمود. حب آنان، حب پيامبر(ص)، اطاعت آنان، اطاعت رسول خدا(ص) و خضوع و خشوع در برابر آنان، خضوع و خشوع در برابر جانشين خداست». این فصل كه بسيار مختصر است با بحثى پيرامون مدفن فاطمه زهرا(س) و جايگاه زيارت بقيع به پایان آمده است.[۱۹]
وضعيت کتاب
فهرست مطالب کتاب در ابتدا و کتاب‌نامه در انتهاى اثر ذكر شده است. در پاورقى‌هاى کتاب، آدرس آيات و روايات و منابع مطالب و گاه توضيحات مختصرى آورده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.