ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری
| ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | برگل، یوری انوخوویچ (مترجم)
منزوی، احمد (محرر) ایزدی، سیروس (مترجم) استوری، چارلز آمبروز (نویسنده) کشاورز، کریم (مترجم) آرین‌پور، یحیی (مترجم) |
| ناشر | وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی (پژوهشگاه) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1362 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ادبیات فارسی - سرگذشت نامه و کتاب‌شناسی
قرآن - کتاب‌شناسی نسخه‌های خطی فارسی - فهرستها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | Z 7835 /الف52 الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ادبیات فارسی بر مبناى تألیف استورى، برگردانى فارسی، در دو جلد، از ترجمه روسى اثر معروف استورى در معرفى متون فارسی است. استورى این کتاب را بیشتر به عنوان راهنما تنظیم کرده است تا کتاب تاریخ ادبیات به معناى متعارف کلمه. ترجمه روسى این اثر توسط «یو.ا.برگل» و ترجمه فارسی آن توسط آقایان «یحیى آرین‌پور»، «کریم کشاورز» و «سیروس ایزدى» صورت گرفته و احمد منزوى کل کار را ویرایش و یکدست کرده است.
ساختار
کتاب در دو جلد تنظیم شده و مشتمل بر پیشگفتار چاپ فارسی به قلم احمد منزوى، پیشگفتار چاپ روسى به قلم یو.ى.بورشچفسکى و یو.ا.برگل، پیشگفتار جلد سوم چاپ روسى کتاب به قلم یو.ا.برگل، پیشگفتارهاى چاپ انگلیسى به قلم استورى و پنج بخش مى‌باشد.
گزارش محتوا
این مجموعه بزرگ‌ترین کار تحقیقى استورى است که بیشتر عمر خویش را بر سر تألیف آن نهاده است و شامل فهرست بسیارى از کتاب‌هاى فارسی همراه با زندگى‌نامه موجز و سودمندى از نویسندگان آنهاست. چنان‌که استورى در مقدمه جلد اول مى‌گوید: وى در نگارش این کتاب بر آن بوده که اثرى چون تاریخ آثار عربى بروکلمان گرد آورد؛ اما شیوه طبقه‌بندى، متفاوت از شیوه بروکلمان است. او برخلاف بروکلمان که تقسیم‌بندى کتاب خود را بر پایه دوره‌هاى تاریخى قرار داده بود، موضوع کتاب‌ها را پایه طبقه‌بندى قرار داد. در طبقه‌بندى بروکلمان همه آثارى که متعلق به یک دوره تاریخى هستند، در یک بخش جاى مى‌گیرند، اما در حال حاضر طبقه‌بندى استورى مناسب‌تر به نظر مى‌رسد. از سوى دیگر استورى در هر موضوع، مؤلفان را پایه طبقه‌بندى قرار داد و نه کتاب‌ها را و به این ترتیب ناچار شد آثارى را که مؤلف آنها شناخته‌شده نیست، در بخش جداگانه‌اى به نام «ملحقات» در پایان هر فصل جاى دهد؛ بدین ترتیب مآخذى که متعلق به یک دوره هستند، در یک جا گردآورده نشده و پراکنده هستند.
ترتیب مطالب و مواد بدین شرح است:
مدخل‌ها با شماره مرتب شده‌اند. عموماًهر شماره با نام صاحب اثر و اگر صاحب اثر مجهول باشد، با نام خود اثر آغاز شده است. قسمتى از نام و مشخصات صاحب اثر که مشهورتر است، با حروف سیاه مشخص شده است. سپس اطلاعاتى مهم درباره زندگى صاحب اثر ارائه شده است. در هر مدخل، اثر یا آثارى از نویسنده در موضوع مختص هر بخش معرفى شده است. ضمنا به نوشته‌هاى دیگر او نیز تنها با ذکر نام اشاره شده است. سپس نام اثر با حروف درشت و نسخه‌بدل‌هاى درخور توجه آن ذکر و احیانا چند کلمه‌اى از آغاز اثر نقل شده است. ویژگى‌هاى اثر یا آثار دیگرى در همان موضوع و از همان نویسنده، یکى پس از دیگرى در حجمى متناسب با ارزش اثر و اطلاعات در دسترس، یاد شده است.
مشخصات نسخه‌هاى خطى موجود اثر، به ترتیب تاریخ کتابت - به استناد فهرست‌هاى کتاب‌هاى خطى که به چاپ رسیده - با دقت تمام ذکر شده است. نسخه‌هاى خطى که در فهرست‌هاى چاپى از آنها ذکرى نشده، ولى در جاهاى دیگر، مانند مقالات یا در پیشگفتار کتاب‌ها از آنها یاد شده، جداگانه آورده شده است. در معرفى هر نسخه خطى، درباره مزایا یا نقایص وضعیت آغاز و انجام، تاریخ دقیق یا تقریبى کتابت و تصاویر و تزیینات (مینیاتور یا طلاکارى) آن اطلاعاتى داده شده است.
چاپ‌هاى متعدد اثر، اعم از کامل و ناتمام، همچنین ترجمه‌هاى آن و تحقیقاتى که درباره آن شده، معرفى شده است. آثارى که صاحبان آنها معلوم نبوده، جداگانه، در پایان هر بخش فهرست شده است. استورى در تألیف جامع خود از فهرست‌هاى معتبر متعددى که به کوشش محققان غربى و شرقى تدوین شده بود، بهره جسته است.
مستندات استورى برای فراهم آوردن اطلاعات کتاب‌شناختى این اثر عبارت است از:
1. اطلاعات مستقیمى که او از طریق رؤیت کتاب‌هاى خطى و چاپى فارسی به دست مى‌آورد.
2. فهرست‌هاى کتب خطى فارسی که آن‌هم البته در روزگار او، در مقایسه با مجموعه دست‌نوشته‌هاى فارسی موجود در سراسر عالم چندان زیاد نبود.
3. فهرست‌هاى کتاب‌هاى چاپى موجود که در زمان تألیف کتاب ظاهرا شمار آنها چندان قابل توجه نبوده است.
استورى در طرح کلى خود، پنج مجلد برای متون فارسی در نظر گرفته بود که مجلد اول آن در دو بخش و بخش اول از مجلد دوم آن در زمان حیات خود او منتشر شد. بقیه یادداشت‌هاى وى طى چهار دهه اخیر، به همت انجمن سلطنتى آسیایى انگلستان و با همکارى کتاب‌شناسانى چند تنظیم، تکمیل و منتشر شده یا در شرف انتشار است.
موضوع بخش اول از مجلد اول (1927م) نوشته‌هاى قرآنى، تاریخ و شرح حال و موضوع بخش دوم از همین مجلد (1953م) ادامه شرح حال‌ها همراه با مقدارى اضافات و اصلاحات هر دو بخش است. در پایان این بخش، فهرست جامعى از مندرجات مجلد اول آمده است.
مجلد دوم (1958-1971م) در 3 بخش، شامل: 1. ریاضیات، اوزان و مقادیر، ستاره‌شناسى و جغرافیا؛ 2. پزشکى؛ 3. دایرةالمعارف‌ها، آثار متفرقه، هنرها و صنایع و علوم غریبه است. ویراستار بخش دوم این مجلد، «ج.د.پیرسن» است.
وضعیت کتاب
از اثر استورى تاکنون بخش‌هایى به شرح زیر به فارسی ترجمه شده است:
جزء یکم، ادبیات قرآنى به قلم عباس اقبال که در دفتر یکم نشریه کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران (1339ش)، پس از مرگ مترجم به چاپ رسید. ترجمه باب ریاضیات از جلد دوم، به قلم تقى بینش، که در مجله دانشکده ادبیات مشهد (سال سوم، شماره یکم، 1346ش) منتشر شد. ترجمه «شرح احوال شعرا» (ج1، بخش2، از شماره 1088)، به قلم تقى بینش که در مجله دانشکده ادبیات مشهد (سال سوم، شماره یکم، 1346ش) منتشر شده است.
«تذکره‌نویسى فارسی در هند و پاکستان» (تهران، 1343ش) نیز بى‌گمان ترجمه‌اى است از بخش‌هایى از اثر استورى با مطالب اضافى.
گسترده‌ترین تلاش برای ترجمه تألیف استورى به همت دو تن از کتاب‌شناسان روسى، «یو.ى. بورشچفسکى» و «یو.ا.برگل» (شامل دو بخش در 3 مجلد) صورت پذیرفت. در این ترجمه و تکمیل، تجدید نظر کلى در کتاب مورد نظر نبوده، چنان‌که موضوع اصلى کتاب، ساختمان و شیوه انتخاب مطالب آن تغییر نکرده است. اصلاح در متن استورى تا آنجا صورت گرفته که مطالب و آگاهى‌هاى تازه و در دسترس ایجاب مى‌کرده است. این آگاهى‌ها عمدتاً بر فهرست‌هاى نسخ خطى، چاپ‌هاى مختلف هر کتاب، تحقیقات مستقل و نگاشته‌هاى کتاب‌شناختى متکى است. مترجمان روسى، اصلاحات و اضافات مؤلف را تماماً و گاه با دشوارى وارد متن کرده و همه افزودگى‌ها و اصلاحات خود را از هرگونه و به هر اندازه که بوده در جاى خود آورده است. از آنچه به دلیل نادرستى یا به هر دلیل دیگر از متن استورى حذف شده، جز در موارد معدود یاد نشده است. حاصل کار این دو مترجم روسى همان است که در برنامه حاضر موجود است.
چاپ روسى کتاب در سه مجلد فراهم آمده است: جلد اول شامل نگاشته‌هاى قرآنى، تاریخ عمومى، تاریخ پیامبران و صدر اسلام و جز آن و جلد دوم دربرگیرنده بخش‌هاى مربوط به تاریخ ایران، آسیاى میانه و سرزمین‌هاى دیگر (جز هندوستان)، و بالاخره جلد سوم مشتمل بر افزودگى‌ها و فهرست‌هاى راهنما بر جلدهاى یکم تا سوم.
احمد منزوى، با گنجاندن افزوده‌ها و اصلاحات در متن دو بخش اول، موفق شد ترجمه سه جلدى روسى را در دو مجلد جاى دهد. این ترجمه در برنامه حاضر گنجانده شده است.
نسخه حاضر در برنامه، مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم مترجمان روسى کتاب و نیز پاورقى‌هایى به قلم احمد منزوى و همچنین فهرست مطالب در ابتداى هر جلد مى‌باشد.
منابع مقاله
1. پیشگفتار احمد منزوى بر کتاب.
2. کیوانى، مجدالدین، فرهنگ آثار ایرانى - اسلامى، ج1، ص172-173.
3. همو، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج8، ص216-217، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1377.
4. روح‌بخشان، ع، دانشنامه زبان و ادب فارسی، ج1، ص375.
5. یاحقى، محمدجعفر، همان، ج2، ص180.
6. کرم رضایى، پریسا، کتاب ماه کلیات، شهریور و مهر 1382، ش69 و70، ص138-145.