الإعتبار و سلوة العارفين
| الإعتبار و سلوة العارفين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موفق بالله، حسین بن اسماعیل (نویسنده) وجیه، عبدالسلام بن عباس (محقق) |
| ناشر | مؤسسة الإمام زيد بن علي الثقافية |
| مکان نشر | اردن - عمان |
| سال نشر | 1421ق/2001/1380ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | احاديث اخلاقي - قرن 5ق.، احاديث زيدي - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ج4الف6 / 247/35 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الإعتبار و سلوة العارفين، اثر موفق بالله حسین بن اسماعیل جرجانی (زنده تا حدود 430ق)، کتابی است دربردارنده مواعظ و پندیات که با تحقیق عبدالسلام بن عباس وجیه به چاپ رسیده است.
انگیزه تألیف
نویسنده در آغاز كتاب، علت تألیف آن را درخواست دیگران مبنی بر نگارش کتاب مختصری مشتمل بر مواعظ و پندیات، مخصوصاً مواعظ امیرالمؤمنین(ع) و اهل‌بیت(ع)، ذکر کرده است[۱].
اهمیت کتاب
این اثر یکی از معتبرترین آثار «زیدیه» و مشهورترین کتاب الموفق بالله حسین بن اسماعیل شجری است[۲] که برای عرفان‌پژوهان، خاصه عرفان‌پژوهان خراسان، اثر بسيار ارزشمندی است[۳].
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز گردیده و مطالب، در ابواب متعددی، عرضه شده است.
مطالب کتاب عمدتاً مواعظی در سیر و سلوک و زهد و اخلاق است که در هر بحثی پس از آوردن آیات، روایاتی از پیامبر(ص) و علی(ع) و دیگر اهل‌بیت(ع) ذکر شده و سپس موعظه‌های دیگران، به آن افزوده شده است. در بخش پایانی کتاب نیز احادیثی در فضیلت اهل‌بیت(ع) آمده است[۴].
گزارش محتوا
در مقدمه، ابتدا به معرفی مؤلف و ارائه شرح‌حال مفصلی از وی پرداخته شده[۵] و سپس ضمن بررسی نسبت کتاب به مؤلف[۶] و طریق کتاب و ترجمه راویانش[۷]، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب[۸] و توصیف نسخ خطی آن، پرداخته شده است[۹].
عنوان برخی از ابواب کتاب، عبارت است از: صفت زهد، فضیلت زهد، زهد در دنیا، قناعت و حرص، ترک اهتمام به رزق، فضیلت فقر بر غنا و ثروت، محبت مساکین و مجانبت اغنیاء، فضیلت عزلت، مال و فتنه آن، فضیلت علم و علما و... .
نكته بسيار با اهميت كتاب، منابع آن است. در جمله‌ای كه مؤلف در ابتدای کتاب، پیرامون انگیزه نگارش آن مطرح نموده، بر اين مسئله تأکید شده است كه خواسته او، بيشتر بر ذكر سخنان منقول از اميرالمؤمنين علی(ع) است، ازاین‌رو شگفت نخواهد بود كه در اين كتاب، مطالب زيادی را به نقل از آن امام همام بيابيم. از طرف ديگر اين را می‌بايد متذكر شد كه شجری علی‌القاعده بايد از منابع مكتوبی استفاده كرده باشد. در حقيقت تأمل در اسناد كتاب نشانگر آن است كه كتاب شجری، در واقع چيزی جز تخريجی از آثار كهن به روايت مشايخ وی از مؤلفان آن آثار نيست. يكی از اين منابع كتاب «الزواجر و المواعظ» عسكری است. نكته جالب‌توجه در كتاب حاضر در اين است كه شجری به هنگام نقل وصيت‌نامه امام به فرزندش امام حسن(ع)، تمام آن طرق را به نقل از اساتيد خود به عسكری آورده و وصيت‌نامه را به نقل از عسكری به‌طور كامل نقل كرده است. تأمل در اسناد كتاب نيز مؤيد اين مطلب هست كه شجری، رواياتی از كتاب «الزواجر و المواعظ» عسكری را تخريج كرده است. نقل ابن طاووس تنها مؤيدی بر اين گمان است. تقريباً صد نقل‌قول در كتاب «الاعتبار و سلوة العارفين» با اين سلسله سند از كتاب «الزواجر و المواعظ» عسكری نقل شده است: «أخبرنا ابوالحسن علی بن محمد بن احمد أخبرنا الحسن بن عبدالله بن سعيد (العسكری)...»[۱۰].
شجری از متون ديگری برای نقل كلمات حكمی و اخلاقی بهره برده است. يكی از متون حديثی- اخلاقی، كتاب «الؤلؤليات» تألیف مكحول بن فضل نسفی (۳۱۸ يا ۳۱۹ق) بوده است. متن اين كتاب در چند نسخه خطی باقی است، اما متأسفانه تابه‌حال به چاپ نرسيده است. شجری از اين كتاب با اين سلسله سند نقل روايت كرده است: «أخبرنا ابوعلی عبدالرحمن بن محمد بن فضالة النيسابوری قال أخبرنا ابوبكر احمد بن محمد بن اسماعيل بخاری حدثنی مكحول بن فضل النسفی...».
بااین‌حال اهميت كتاب شجری، محدود به نكات فوق نيست. شجری در موارد متعددی، اقوالی از عارفان به نام خراسانی چون احمد بن حرب (متوفی ۲۳۶ق)، يحيی بن معاذ، حاتم اصم، فضيل بن عياض و ديگران نقل كرده كه گمان نمیشود در جايی ديگر نقل شده باشند. همچنين اشعار عرفانی فراوانی در اين كتاب نقل شده كه خود محتاج تحقيق جداگانه‌ای است و مطمئناً برای عرفان‌پژوهان خراسان از غنائم روزگار است.
شجری خود نيز حظی از شاعری داشته و در مواردی اشعاری از خود را نقل كرده است. توجه شجری به نقل‌قول از اهل‌بيت و سادات علوی نيز جالب است. وی عبارتهای فراوانی را با ذكر عبارت «و فی بعض كتب اهل‌البيت» يا «و روی فی بعض مواعظ اهل‌البيت» نقل كرده است. همچنين وی اقوال فراوانی را از امام حسن مجتبی(ع)، امام زین‌العابدین(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام موسی بن جعفر(ع) و امام رضا(ع) نقل كرده است.
شجری سه باب جداگانه با عنوانهای «باب فی كلمات النبی لاميرالمؤمنين» و «باب فيما واعظ الله به عيسی بن مريم»، «من حكمه و اشعاره علیه‌السلام» (يعنی علی(ع)) نيز آورده است. توجه خاص شجری به نقل خطبه‌های اميرالمؤمنين با توجه به اينكه وی اين خطبه‌ها را مسند نقل كرده، بسيار با اهميت است.
شجری همچنين برخی از اشعار اميرالمؤمنين(ع) را نقل كرده كه با توجه به قدمت اين اثر جالب‌توجه است[۱۱].
وضعیت کتاب
فهرست منابع مورداستفاده محقق، به همراه فهرست آیات، روایات و موضوعات، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۲] و اشاره به اختلاف نسخ[۱۳]، به توضیح برخی از کلمات و واژگان متن پرداخته شده است[۱۴].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مقدم، محمدباقر، «اثرآفرینان استرآباد و جرجان (استان گلستان)»، انتشارات کتاب نشر، تهران، 1392
- رحمتی، محمدکاظم، «بازمانده‌هایی از کتاب «الزواجر و المواعظ»»؛ آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1382، شماره 84؛ درج در پایگاه مجلات تخصصی نور.