تاريخ الفقه الجعفري

    از ویکی‌نور
    تاریخ الفقه الجعفري
    تاريخ الفقه الجعفري
    پدیدآورانمغنیه، محمدجواد (مقدمه‌نويس) حسنی، سید هاشم معروف (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرعرض و دراسه
    ناشردار الکتاب الإسلامي
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1411 ق
    چاپ1
    موضوعفقه جعفری - تاریخ
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏148‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ت‎‏2‎‏



    تاريخ الفقه الجعفرى، اثر هاشم معروف حسنى، از كتب مرجع و معتبر معاصر در شناسايى ادوار و مراحل تشريع و تحولات اجتهاد و مكاتب مجتهدان امامى است و با مقدمه‌اى مختصر به قلم محمد جواد مغنيه، در تبيين مفهوم فقه و تفاوت آن با تاريخ و اشاره به اهميت تاريخ فقه و ارزش كار مؤلف در حدود 320 صفحه و 4 فصل تنظيم و تدوين يافته است.[۱] 

    انگيزه تأليف

    شناساندن نخستين تشريعات و مقاصد قانون‌گذارى اسلامى، به طور اجمالى در دو عنوان عبادات و معاملات با استفاده از مصادر اوليه.

    ساختار

    منبع اصلى نویسنده، آيات قرآن كريم و تأمل در روابط، مناسبات و معانى عميق و حقيقى آنها براى استخراج نظام فقهى اسلام و شيعه و سپس تأمل در تاريخ شكل‌گيرى مذهب شيعه است. بنابراین روش نویسنده روش و روى‌كردى تاريخى و معطوف به قرآن است و ارجاعات او عموماًبه كتب تاريخ فقه و تاريخ اصول فقه مى‌باشد و به متون و مجامع فقهى و حديثى استنادى صورت نمى‌گيرد. نویسنده، از آثار علماى معاصر شيعه و اهل سنت؛ مانند محمد ابوزهره، محمد جواد مغنيه، سيد حسن صدر، عبدالحسين شرف‌الدين، محسن امينى و عبدالفتاح عبدالمقصود بهره مى‌برد.[۲]

    گزارش محتوا

    در فصل اول از نياز انسان به شريعت مقدمه‌اى براى استدلال بر ضرورت آن ارائه شده است. اين مقدمه بر تنوع و گستردگى نيازهاى انسان و ناتوانى و نادانى عموم بشر نسبت به همه امور و مصالح و مفاسد مسائل مى‌باشد و همين موضوع، نياز به مصدر و منبعى معصوم و قادر مطلق و دانا كه باطن امور و كنه حقايق برایش روشن است را براى انسان ضرورى مى‌سازد. اين منبع معصوم، وحى است و قرآن كريم محصول اين وحى است. نویسنده، سپس مشخصات كلى نظام معرفتى عقيدتى اسلام و اهميت توحيد، معاد و سپس عبادات شرعى را از چشم‌انداز آيات قرآنى بررسى كرده است.

    قرآن، اسلوب ويژه‌اى در دعوت به توحيد دارد. در آيات قرآن همواره فطرت و سرشت انسان‌ها مخاطب قرار مى‌گيرند. وى سپس نمونه‌هایى از آيات توحيدى قرآن و برخى از استدلال‌ها و براهین قرآنى در اثبات معاد و قيامت را آورده است. نویسنده، سپس با بررسى عبارات و مضامين قرآنى به اين نتيجه رسيده كه تشريع در قرآن به يك روش و اسلوب طرح نشده، بلكه شكل‌هاى مختلفى براى طرح موضوع و بيان احكام مد نظر شارع مقدس بوده، از جمله گاهى از صيغه مضارع براى انجام خواسته شارع ياد شده؛ مانند ان الله يأمركم بالعدل و الاحسان[۳] گاهى هم با خبر دادن از چيزى كه بر مردم نوشته شده با عبارت كتب عليكم ياد گرديده.[۴] 

    همان طور كه صيغه‌هاى طلب در قرآن متنوع و متكثرند، هم‌چنين وسايل و صيغه‌هاى ترك افعال و نهى هم تكثر اسلوبى دارند، سپس از نظام عبادى قرآن و اهميتى كه قرآن به تصحيح رابطه فرد با پروردگار مى‌دهد بحث شده و تأكيد شده كه اين موضوع بر بقيه نظام‌ها و دستورات و مناسبات تقدم و اولويت دارد. نویسنده، گزيده‌اى از معارف قرآنى راجع به تشريع نماز، اوقات نماز، نمازهاى واجب، تشريع روزه و حج و ماليات زكات و نظام صدقات را بررسى و تحليل كرده است.[۵] در بعد اجتماعى و مناسبات و معاملات ميان افراد هم تشريع قرآنى نظام مشخص و متمايزى دارد؛ نویسنده، به اختصار از ويژگى‌هاى تشريع قرآنى در بعد اجتماعى و مرتبط با دفاع، زن، نظام ازدواج، تعداد زوجات، طلاق، رجوع در طلاق و طلاق سه‌گانه با يك لفظ، حجاب، ارث، احكام عقود و معاملات و جزييات و مجازات‌هاى قرآنى بحث كرده است.

    فصل دوم به بررسى وضعيت سياسى بعد از وفات پيامبر و تعريف شيعه به مواليان و دوست‌داران اهل‌بيت اختصاص يافته و منشأ پيدايش شيعه تحقيق شده است. در فصل سوم از ادوار تشريع و مراحل مختلف آن و مشخصات هر كدام از اين مراحل سخن رفته و به شكل‌گيرى اصول فقه، نقش قياس، منبع تدوين حديث و فقه در تشيع و اجتهاد اسلامى اشاره شده است و نقش اهل‌بيت و پيروان آنها در توسعه اجتهاد و تكامل تشريع اسلامى و مناسبات آنها با صحابه و تابعين بررسى شده است. در اين فصل، بحثى قابل توجه به تبيين ادله احكام و مبانى فقهى شيعه در زمان صحابه اختصاص يافته است. در فصل چهارم، علاوه بر بررسى اوضاع سياسى از شكل‌گيرى مبانى اجتهادى شيعه و تدوين حديث و فقه و ادله فقهى و مؤلفان و متون اوليه فقهى شيعه در عهد تابعين بحث شده است.

    پانویس

    1. تاریخ الفقه الجعفری، هاشم حسنی، ج۱، ص۷
    2. همان،  ج۱، ص۱۵
    3. سوره نحل، آیه ۹۰
    4. سوره بقره، آیه ۱۷۸
    5. همان، ج۱، ص۲۱