دخویه، میخائیل یان
| نام | دخویه، میخائیل یان |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | 1836م |
| محل تولد | |
| رحلت | / 1909م |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE23064AUTHORCODE |
میخائیل یان دخویه (1836-1909م)، خاورشناس هلندی و مصحح شماری از متون مهم جغرافیایی و تاریخی اسلامی.
تولد
دخویه در 13 اوت 1836/ 29 ربیع‌الآخر 1252 در ایالت فریزلند در شمال هلند به دنیا آمد. او سومین فرزند خانواده، پدرش کشیشی پروتستان و مادرش از نجبا بود.
تحصیلات
در 1854/ 1270 در دانشگاه لیدن به تحصیل الهیات پرداخت، اما دو سال بعد به سبب بی‌علاقگی به الهیات، در دانشکده ادبیات، زیر نظر راینهارت دزی (متوفی 1883م)، خاورشناس هلندی، به مطالعه زبان، ادب و تاریخ عرب پرداخت.
دخویه در 1860/1276 از رساله دکتری خود با عنوان «نمونه‌هایی از آثار شرقی در وصف مغرب، برگرفته از کتاب البلدان یعقوبی» دفاع کرد. این رساله به‌همراه ترجمه لاتین، همان سال در لیدن منتشر شد.
مشاغل
در 1859 معاون رئیس مجموعه نسخه‌های خطی وارنر در کتابخانه دانشگاه لیدن شد و از 1869 تا زمان مرگش رئیس این مجموعه بود.
دخویه در 1866/ 1283 استاد زبان‌های سامی دانشگاه لیدن شد و با تدریس در این دانشگاه، سنّت خاورشناسان هلندی سده هفدهم/یازدهم چون ارپنیوس و گولیوس را احیا کرد. دخویه در 1869/1286 استادتمام دانشگاه اوترخت و در 1877/ 1294 در دانشگاه لیدن استاد زبان عربی شد و تا 1906/1324 (زمان بازنشستگی) این کرسی را در اختیار داشت.
دخویه همچنین عضو آکادمی سلطنتی علوم و هنرهای هلند و بیشترِ انجمن‌های خاورشناسی اروپا بود. در 1896/1314، دانشگاه کمبریج دکتری افتخاری به او اعطا کرد و دخویه عضو دائمی فرهنگستان بریتانیا و بنیاد فرانسه شد. او ضمن همکاری با دائرةالمعارف بریتانیکا (ویرایش نهم و دهم)، مقالاتی چون «هزارویک شب» را برای آن نگاشت. دخویه چند دهه عضو حزب لیبرال و عضو شورای شهرداری لیدن و بعدها رئیس انجمن آموزشی شهرداری لیدن بود.
وفات
ایشان در 17 مه 1909/ 26 ربیع‌الآخر 1327 از دنیا رفت.
آثار
برخی از آثار پرشمار وی عبارت است از:
آثار جغرافیایی
دخویه با همکاری راینهارت دزی بخش‌هایی از کتاب «نزهة المشتاق» ادریسی را با عنوان «صفة المغرب و أرض السودان و مصر و الأندلس»، به‌همراه ترجمه فرانسوی آن و با حواشی و تعلیقات، در 1866/ 1283 در لیدن منتشر کرد.
بزرگ‌ترین اثر دخویه در جغرافیای اسلامی چاپ مجموعه‌ای از کتاب‌های مهم جغرافیایی سده‌های سوم و چهارم است. این مجموعه با عنوان (مجموعه آثار جغرافی‌دانان عرب) در 1870/1287 تا 1894/ 1312 به چاپ رسید و مشتمل بود بر «المسالك و الممالك» اصطخری، «المسالك و الممالك» ابن حوقل، «أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم» مقدسی، مختصر کتاب «البلدان» ابن فقیه، «المسالك و الممالك» ابن خرداذبه، «الخراجِ» قُدامة بن جعفر، «الأعلاق النفيسة» ابن رسته، «البلدان» یعقوبی و «التنبيه و الإشراف» مسعودی.
وی همچنین مطالعات و تحقیقاتی درباره متونی چون «صفة جزيرة العرب» همدانی، «رحله» ابن جبیر، «معجم البلدان» یاقوت حموی و «عجائب الهند» بزرگ بن شهریار ناخدا انجام داد.
آثار تاریخی
دخویه در 1863/ 1280 تا 1866/ 1283، «فتوح البلدان» بلاذری را در لیدن منتشر کرد. همچنین بخش سوم کتاب «العيون و الحدائق في أخبار الحقائق»، اثر نویسنده‌ای ناشناس را منتشر کرد و در تصحیح و انتشار بخش ششم «تجارب الأمم» مسکویه رازی با عنوان (قطعاتی از تاریخ عرب) با پیتر دو یونگ، همکاری و آن را در دو جلد از 1869/ 1286 تا 1871/ 1288 در لیدن چاپ کرد. مهم‌ترین اثر دخویه، تصحیح و انتشار «تاریخ طبری» است که به‌عنوان مصحح اصلی و با همکاری خاورشناسان مشهوری چون تئودور نولدکه، هاینریش بارت، دو یونگ، پریم، آندریاس هاینریش توربکه، کارل فرانکل، میکلانجلو گوئیدی، مولر، مارتین تئودور هوتسما آن را منتشر کرد.
برخی دیگر از آثار تاریخی، جغرافیایی و فهرست‌نگاری دخویه عبارت است از:
- رساله‌ای در باب قرامطه بحرین و فاطمیان؛
- رساله‌ای در باب فتح شام منسوب به ابواسماعیل بصری؛
- منتخباتی از کتاب‌های جغرافیایی عربی؛
- فهرست موضوعی نسخه‌های خطی شرقی در کتابخانه آکادمی لوگودونو باتاو؛
- رساله‌ای در باب مهاجرت کولی‌ها (زُطها) از آسیا.
زبان و ادب عربی
برخی از انبوه پژوهش‌های دخویه در این حوزه عبارت است از: تصحیح ترجمه انگلیسی ویلیام رایت (متوفی 1899/1317)، خاورشناس انگلیسی، از «رحله» ابن جبیر، جلد دوازدهم «الكامل في اللغة» مبرّد.
«دستور زبان عربی» که دخویه، پس از مرگ رایت، با دقت و وسواس و در ادامه کار رابرتسون اسمیت آنها را با اصلاحات و اضافات منتشر کرد و تصحیح دو اثر ادبی از سده‌های دوم و سوم هجری، «دیوان» مسلم بن ولید انصاری ملقب به صَریع‌الغَوانی و «الشعر و الشعراء» ابن قتیبه[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: عباسی، محمد، ج17، ص400-402
منابع مقاله
عباسی، محمد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1391ش.