معالم أصول الفقه عند أهل السنة و الجماعة

معالم أصول الفقه عند أهل السنة والجماعة
پدیدآوران	جیزانی، محمد بن حسین (نویسنده)
ناشر	دار ابن الجوزي
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	1429ق.
چاپ	چاپ هفتم
موضوع	اصول فقه اهل سنت
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏6م9ج / 155 BP

معالم أصول الفقه عند أهل السنة والجماعة، عنوان کتابی است یک جلدی، به زبان عربی، از محمد بن حسین جیزانی با موضوع اصول فقه. نویسنده در این اثر به‌صورت مختصر به بیان شیوه اهل سنت و جماعت در تحریر اصول فقه پرداخته است. این اثر، رساله دکتری جیزانی بوده است که در دانشگاه اسلامی مدینه منوره (الجامعة الإسلامية في المدينة المنورة) دفاع شده و پس از برخی ویرایش‌ها و اضافات، توسط انتشارات دار ابن الجوزی، در قالب این کتاب، به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه مؤلف، محتوای مطالب ضمن دو باب اصلی که هرکدام دارای فصل‌هایی است و یک خاتمه است. برای اطلاع از منابع کتاب می‌‎توانید به صفحات 570 تا 582 آن نگاهی بیندازید.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه متذکر می‌شود: پس از طلب خیر از خدا و مشورت با اساتیدم، نظرم بر این قرار گرفت که موضوع رساله دکترایم، شیوه اهل سنت و جماعت در تحریر اصول فقه باشد. امید است این کتاب مقاصد ذیل را محقق کند:

1. معرفی تلاش‌های اهل سنت و جماعت در اصول فقه و جمع کردن مباحث اصولی و ترتیبش برای تسهیل دستیابی به آن؛
2. تحریر قواعد اصولی مورد اتفاق نزد اهل سنت و جماعت و بیان قواعد اصولی اختلافی؛
3. حمایت از رکن عقیده با تنبیه بر قواعدی اصولی که بر اصول عقدیدتی باطل، بنا شده است.

در مقدمه سه مبحث مطرح شده است؛ ابتدا به معرفی اهل سنت و جماعت پرداخته شده، سپس اصول فقه و موضوع و مصادر و فایده این علم، تعریف شده است و در مبحث سوم تاریخ علم اصول فقه نزد اهل سنت و جماعت ذکر شده است.

جیزانی، در باب اول کتاب، ادله شرعیه نزد اهل سنت و جماعت را ضمن 4 فصل، مطرح می‌نماید. فصل اول، حاوی 3 مبحث است و در آن از ادله شرعی از حیث اصل و مصدرش، ادله شرعی از حیث قطع و ظن و ادله شرعی از حیث نقل و عقل، صحبت می‌شود. دومین فصل درباره ادله متفق‌علیه صحبت می‌نماید. این فصل حاوی 4 مبحث است و در این مباحث، کتاب و سنت و اجماع و قیاس هرکدام به‌صورت جداگانه مطرح می‌شود. فصل سوم این باب، حاوی 5 مبحث است و بحث از هرکدام از استصحاب، قول صحابی، شریعت پیشینیان، استحسان و مصالح مرسله را به‌صورت مجزا مطرح می‌کند. چهارمین و در آخرین فصل باب اول، هریک از نسخ و تعارض و ترجیح و ترتیب ادله در 4 مبحث مطرح می‌شود.

عنوان دومین باب کتاب، قواعد اصولی نزد اهل سنت و جماعت است که در 3 فصل، بیان شده است؛ در فصل اول، حکم شرعی، ضمن 3 مبحث توضیح می‌یابد؛ مبحث اول درباره تعریف حکم شرعی و اقسام آن است که حاوی 3 مطلب تعریف حکم شرعی، حکم تکلیفی و حکم وضعی است. مطلب دوم، لوازم حکم شرعی را ضمن 2 مطلب بیان می‌دارد که عبارت است از: مطلبی درباره حاکم که حاوی 1 مسئله است و حسن و قبح عقلی را بررسی می‌کند و دومین مطلب آن درباره تکلیف است. سومین مبحث از فصل اول باب دوم کتاب، به بیان قواعد در حکم شرعی می‌پردازد. فصل دوم باب دوم، درباره دلالات الفاظ و طرق استنباط، صحبت می‌کند. این فصل حاوی 3 مبحث است: در مبحث اولش از مبادی لغویه صحبت می‌شود، در مبحث دوم از نص و ظاهر و مؤول و مجمل و بیان و در مبحث سوم از امر و نهی و عام و خاص و مطلق و مقید و منطوق و مفهوم.

مباحث سومین فصل از باب دوم، به اجتهاد و تقلید و فتوی مرتبط می‌شود. این فصل، حاوی 3 مبحث است و به‌ترتیب از اجتهاد، تقلید و فتوی سخن به میان می‌آید.

پس از بیان دو بخش اصلی کتاب، نویسنده در خاتمه آن، اهم نتایج و توصیه‌ها را بیان می‌کند.

شیوه نویسنده در ارائه مطالب این کتاب، عبارت است از:

1. اختصار و عدم تطویل: این به دلیل وسعت موضوع کتاب و تشعب مباحث و فراوانی مسائلش است. بنابراین از باب «ما لا يدرك كله لا يترك كله»، کلیاتی از این مباحث در این کتاب، مطرح شده است؛
2. ریشه‌یابی و بیان مسائل اصلی با دلیل: نویسنده در این اثر به بیان مذهب اهل سنت و جماعت و به ذکر ادله آنان اکتفا کرده و متعرض مذاهب مخالف آنان نشده است؛
3. اقتصار بر کتاب‌های اهل سنت و جماعت: تمام مباحثی که در این کتاب تقریر و تحریر شده به‌صورت مستقیم از کلام اهل سنت و جماعت در کتاب‌های اصول فقهی که نگاشته‌اند، نقل شده است؛
4. استفاده از عین متن و کلام اهل علم تا حد امکان: این امر به جهت توثیق بیشتر انجام گرفته است.

وضعیت کتاب

نویسنده، به جهت تکمیل فایده تحقیقش، ملحقاتی در ذیل کتاب به مطالبش افزوده که ضمن 3 جدول مطرح شده است؛ جدولی درباره تلاش‌های ابن تیمیه در اصول فقه، جدولی درباره تلاش‌های ابن قیم در این علم، و جدولی درباره مباحث اصولی نزد اهل سنت و جماعت.

فهرست مطالب و فهارس فنی کتاب به‌ترتیب شامل فهرست آیات قرآن کریم، احادیث نبوی شریف، اعلام ترجمه‌شده، کتاب‌های معرفی‌شده، مصطلحات اصولی شرح‌داده‌شده، فهرست تفصیلی مسائل اصولی، در انتهای کتاب، ارائه شده است.

گاه در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، توضیحات مفیدی درباره محتوای مطالب داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.