أخلاقيات الإمام علي أمير‌المؤمنين(ع)

أخلاقيات الإمام علي أمیر المؤمنين علیه‌السلام
أخلاقيات الإمام علي أمیر المؤمنين علیه‌السلام
پدیدآوران	مدرسی، سید هادی (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	قراءة في تعاملات الإمام من موقع المؤمن الصادق و المعارض المخلص، و الحاکم العادل
ناشر	دار العلوم
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1431 ق یا 2010 م
چاپ	1
موضوع	اخلاق اسلامی علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اخلاق علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏الف‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

أخلاقيات الإمام علي أمیر‌المؤمنين(ع)، اثر هادى مدرسى، به زبان عربى و در موضوع اخلاق امیرالمؤمنين(ع) است.

ساختار

كتاب، در سه جلد تنظيم شده و مشتمل بر یک مقدمه از مؤلف^[۱] و متن است. مطالب متن، در سه بخش بيان شده است.

مؤلف، در بيان و شرح مطالب و مباحث، از آيات قرآنى و اشعار و قصايد عربى استفاده نموده است. آيات را به‌صورت كامل ذكر كرده و برای برخى از آيات، تفسير كوتاهى بيان نموده است.

گزارش محتوا

كتاب، مشتمل بر شرح و توضيح جنبه‌هاى اخلاقى در زندگى فردى، اجتماعى و سياسى امیرالمؤمنين(ع) و بيان تعاملات و برخوردهاى مختلف آن حضرت به‌عنوان الگویى شايسته برای عبدمؤمن، حاكم عادل و معارض حكيم است.

مطالب كتاب، در سه محور اساسى بيان شده است:

اخلاقيات مؤمن؛
اخلاقيات معارض؛
اخلاقيات حاكم.

در جلد اول، مؤلف، صفاتى را كه یک فرد مؤمن بايد داشته باشد، بيان نموده و كلمات و جملات على(ع) را پيرامون این صفات ذكر كرده و شرح داده است.

اولین موردى كه وى بيان نموده «تقوا و اخلاص» است ^[۲]و در آغاز آن چنين نوشته است:

«حيات و زندگى مردم، بر گرد سه محور مى‌گردد: اول، محور ايمان به خدا و آنچه به آن مربوط است، از قبيل قضيه عبادت، اخلاق و التزام به احكام؛ دوم، محور قضيه‌اى معين كه به ارزشى از ارزش‌ها يا مصلحتى از مصالح عمومى مربوط است؛ سوم، محور ذات و آنچه مربوط به آن است، از قبيل شهوات، لذت‌ها و مصالح.

حيات بيشتر مردم، در اطراف محور سوم مى‌چرخد... و گروه اندكى، قضيه‌اى معين مثل آزاد كردن سرزمین‌هایشان يا محقق نمودن عدالت در آنها يا... را برمى‌تابند و به خاطر آن مى‌جنگند و گروه اندك‌ترى، مؤمنان هستند كه حياتشان بر محور ايمان به خدا مى‌گردد...»^[۳].

برخى از صفات و اخلاقياتى كه مؤلف در این قسمت ذكر مى‌كند و در مورد آنها جملات حضرت على(ع) را شاهد مى‌آورد، عبارت است از: يقين^[۴]، زهد^[۵]، تواضع^[۶]، مبادره^[۷]، وفا^[۸]، تضحيه (خود را آماده جانبازى كردن)^[۹]، عطاء^[۱۰]، شجاعت^[۱۱]، برآوردن نيازهاى مردم^[۱۲]، ايثار^[۱۳]، حلم^[۱۴]، كار با زور بازوى خویش^[۱۵]، توازن بين دنيا و آخرت^[۱۶] و دعابه (شوخى و مزاح كردن)^[۱۷]

مؤلف، در قسمت دوم، پيرامون اخلاقيات معارض سخن مى‌گوید و در آغاز چنين مى‌نویسد:

«گاهى معارضه، با حكم باطلى است كه هيچ حقى با آن نيامیخته و گاهى با حقى است كه باطل با آن درآمیخته است. اولى، مانند اينكه بيگانه، جايى را اشغال كند و با زور بر مردم حاكم گردد... در این صورت مى‌بايست معارضه، فراگير و بى‌حد و مرز باشد، مگر حد و مرزهایى كه به ارزش‌هاى انسانى مربوط مى‌شود. دومى، مانند اينكه مردم، خود، حكومتى را انتخاب كنند، ولى آن حكومت از ستم عارى نباشد و حق را به شكل كامل اجرا نكند... در این صورت بايد معارضه، محدود به حدود اخلاقى و موازين شرعى ویژه خود باشد^[۱۸]».

در ادامه، مؤلف، این مطلب را با توجه به زندگى اجتماعى و سياسى و فردى امیرالمؤمنين و جايگاه وى، شرح و توضيح مى‌دهد و در این زمینه، قضاياى مختلفى را كه در زمان آن حضرت رخ داده و نحوه برخورد او را با مشكلات داخلى و خارجى بيان مى‌كند.

جلد دوم كتاب، مشتمل است بر قسمت سوم؛ يعنى اخلاقيات حاكم ^[۱۹]كه بخش اصلى و مفصل كتاب است و مؤلف در ابتداى آن مى‌نویسد: «جامعه بشرى به‌طور عام، داراى دو گروه است: حاكمان و محكومان... و ارتباط ممكن بين اينها از سه حال خارج نيست: استبدادى، هرج و مرجى و شورايى...^[۲۰]».

وى در ادامه، با استناد به آيات و روايات، حكومت شورايى را تنها حكومت حق و غير آن را باطل مى‌داند و از حقوق متقابلى كه حاكم و محكوم يا امام و امت بر یکديگر دارند، سخن مى‌گوید^[۲۱] و مقولاتى مانند تأمین آزادى‌هاى گوناگون (همچون آزادى اظهار نظر، آزادى تشكيل اجتماعات و احزاب^[۲۲] و آزادى معارضه^[۲۳] و مخالفت) حاكمیت مردم^[۲۴]، قداست قانون^[۲۵]، احترام به حقوق انسانى^[۲۶]، اعتراف به حق معارضه^[۲۷]، التزام به عدالت در ابعاد مختلف^[۲۸]، سخت‌گيرى به خود ^[۲۹]و به خویشان^[۳۰] و به مسئولین^[۳۱] و... را مورد بررسى قرار داده و در این باره، از كلمات و سيره امیرالمؤمنين(ع) استفاده نموده است.

مؤلف، در جلد سوم، به ذكر كلمات و جملاتى كه درباره حضرت على(ع) گفته شده، پرداخته است^[۳۲] و در این مورد به آيه ولايت^[۳۳]، سخنان پيامبر اسلام(ص)^[۳۴]، سخن خود حضرت امیر(ع)^[۳۵]، سخنان معاصرين با آن حضرت^[۳۶]، سخنان علماء و متفكرين^[۳۷] و متأخرين^[۳۸] متمسك شده است، سپس نامه امام به مالك اشتر را تحت عنوان «دستور الامام(ع)لحكام العدل^[۳۹]»، در صد و ده بند بيان كرده و در ادامه، دعا و مناجات حضرت^[۴۰]، وصاياى حضرت رسول(ص) به آن حضرت^[۴۱] و آخرين وصيت حضرت^[۴۲] را ذكر نموده است.

وضعيت كتاب

در ابتداى هر جلد، سوره حمد و در پایان هركدام، فهرست مطالب و موضوعات آن ذكر شده است و در پایان جلد سوم، علاوه بر آن، فهرست آيات قرآنى و فهارس كتاب اخلاقيات امیرالمؤمنين شامل انبياء و رسل، كتب و مصاحف، اعلام، نساء، قبائل و اقوام و احزاب، القاب، مدن و بقاع و اماكن، معاهدات و اتفاقيات، معارك و حروب، اسماء آلت و مصادر و مراجع نيز درج گرديده است.

برخى از توضيحات و منابع در پاورقى‌ها بيان شده است.

پانويس

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

[1] ر.ک: مقدمه، ص7

[2] ر.ک: متن، ج1، ص11

[3] ر.ک: همان، ص11-12

[4] ر.ک: همان، ص 70

[5] ر.ک: همان، ص86

[6] ر.ک: همان، ص137

[7] ر.ک: همان، ص150

[8] ر.ک: همان، ص159

[9] ر.ک: همان، ص165

[10] ر.ک: همان، ص171

[11] ر.ک: همان، ص185

[12] ر.ک: همان، ص214

[13] ر.ک: همان، ص230

[14] ر.ک: همان، ص237

[15] ر.ک: همان، ص245

[16] ر.ک: همان، ص251

[17] ر.ک: همان، ص267

[18] ر.ک: همان، ص273

[19] ر.ک: همان، ج2، ص9

[20] ر.ک: همان، ص9

[21] ر.ک: همان، ص20

[22] ر.ک: همان، ص24

[23] ر.ک: همان، ص25

[24] ر.ک: همان، ص26

[25] ر.ک: همان، ص59

[26] ر.ک: همان، ص63

[27] ر.ک: همان، ص 65

[28] ر.ک: همان، ص94

[29] ر.ک: همان، ص 155

[30] ر.ک: همان، ص161

[31] ر.ک: همان، ص170

[32] ر.ک: همان، ج3، ص7

[33] ر.ک: همان، ص11

[34] ر.ک: همان، ص12

[35] ر.ک: همان، ص16

[36] ر.ک: همان، ص19

[37] ر.ک: همان، ص22

[38] ر.ک: همان، ص30

[39] ر.ک: همان، ص61

[40] ر.ک: همان، ص97

[41] ر.ک: همان، ص109

[42] ر.ک: همان، ص 133

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]