موسوعة علوم الحديث الشريف

موسوعة علوم الحديث الشريف
پدیدآوران	هاشم، احمد عمر ناجي، احمد محرم عبدالکريم، أحمد معبد مهدي، أيمن محمود محمد، خشوعي الخشوعي عبدالمطلب، رفعت فوزی صوابي، سعيد محمد صالح فقي، صالح عبدالوهاب بر، عبدالرحمن عبدالحمید عبدالهادي، عبدالمهدي عبدالقادر عطيه، عزت مصطفي، علاء عنتر محمد مزيد، علي عبدالباسط عبدالحافظ، عمر نجار علي عبدالرزاق، ماهر منصور هاشم، محمد محمود أحمد بکار، محمد محمود سنوسي، محمد نصر خليفه، محمود شاهين، مروان محمد مصطفي ابوعماره، مصطفي محمد حسين، مصطفي زين، موسي فرحات دياب، ياسر شحاته زقزوق، محمود حمدی (زير نظر)
ناشر	جمهورية مصر العربية. وزارة الاوقاف. المجلس الاعلي للشئون الاسلامية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1430ق. = 2009م.
چاپ	چاپ سوم
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/ز7م8 / 109 BP

موسوعة علوم الحديث الشريف، اثر جمعی از نویسندگان، موسوعه‌ای از اصطلاحات علم حدیث و مناهج مربوط به آن می‌باشد که تحت اشراف محمود حمدی زقزوق، جمع‌آوری و با تحریر احمد معبد عبدالکریم و علی جمعه محمد و اشراف فنی ابوسلیمان محمد صالح، به چاپ رسیده است.

نویسندگان

مجموعه نویسندگانی که در نگارش موسوعه حاضر، نقش داشته‌اند، عبارتند از: احمد عمر هاشم، احمد محرم شیخ ناجی، احمد معبد عبدالکریم، ایمن محمود مهدی، خشوعی خشوعی محمد، رفعت فوزی عبدالمطلب، سعید محمد صالح صوابی، صالح عبدالوهاب فقی، عبدالرحمن عبدالحمید بر، عبدالمهدی عبدالقادر عبدالهادی، عزت عطیه، علاء عنتر محمد مصطفی، علی عبدالباسط مزید، عمر نجار علی عبدالحافظ، ماهر منصور عبدالرازق، محمد محمود احمد هاشم، محمد محمود بکار، محمد نصر سنوسی، محمود رشاد خلیفه، مروان محمد مصطفی شاهین، مصطفی محمد ابوعماره، مصطفی محمد محمود حسین، موسی فرحات زین و یاسر شحاته دیاب.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از زقزوق و علی جمعه محمد آغاز شده و اصطلاحات، به‌ترتیب حروف الفبا و مناهج، بر اساس ترتیب تاریخی، مرتب گردیده است.

در هر مورد، ابتدا به تعریف لغوی اصطلاح پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به تعریف اصطلاحی آن، به توضیح و تشریح و در برخی موارد، اشاره به تقسیمات و تعاریف مختلف آن، پرداخته شده است.

اثر حاضر، کتابی است از مجموعه «سلسلة الموسوعات الإسلامية المتخصصة» که بعد از «الموسوعة الإسلامية العامة» و «موسوعة القرآن المتخصصة» به رشته تحریر درآمده و سایر موسوعات نیز در دست اقدام می‌باشد.

گزارش محتوا

در مقدمات کتاب، به موضوع کتاب و اهمیت آن، اشاره شده است.

نویسندگان اثر حاضر، در این مجموعه، اقدام به گردآوری برخی از اصطلاحات مخصوص علوم حدیث و مسائل و مطالب مربوط به آن نموده و به‌منظور تقریب آنها به ذهن، به توضیح و تشریح آنها، پرداخته‌اند. میزان توضیح و شرح هر اصطلاح، بستگی به اهمیت و نیاز آن به شرح و توضیح، متفاوت می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که برخی از آنها طولانی و مفصل بوده و برخی متوسط و پاره‌ای از توضیحات نیز، کوتاه و مختصر می‌باشد.

به‌منظور تسهیل در دستیابی و تیسیر در یافتن مطالب، اصطلاحات حدیثی بر اساس ترتیب حروف الفبا آمده و مناهج، بر اساس ترتیب تاریخی آنها، مرتب شده است.

از جمله اصطلاحاتی که در این موسوعه، به توضیح و تشریح آنها پرداخته شده است، «تواتر حدیث» می‌باشد. تواتر در لغت، به معنی تتابع و پشت سر هم آمدن اشیا است و در اصطلاح، عبارت است از تتابع خبر از جماعتی که برای انسان، مفید علم و یقین است. تعریف دیگری که برای تواتر آمده، عبارت است از روایتی که گروهی از گروه دیگر، روایت کرده و عقل اتفاق همه آنها بر کذب را محال می‌داند. ابن صلاح، متواتر را چنین تعریف کرده است: «خبری که از طرف کسی که ضرورتا علم به صدق وی وجود دارد، نقل شده است و این شرط، در تمامی روات آن، از ابتدا تا انتها، رعایت شده باشد». تعاریف مذکور برای متواتر، به‌صورت خلاصه، مشتمل بر چهار قید ذیل می‌باشد:

1. تعداد راویان در هر طبقه به میزانی باشد که عادتا توافق آن‌ها بر کذب، محال باشد، یا عادتا ناممکن باشد که آن خبر به‌طور اتفاقی و بدون قصد از آنها صادر شود.
2. عقل حکم به استحاله اتفاق آنها بر کذب یا تصادف و اتفاقی بودن صدور خبر از آنها بکند؛ به‌عبارت‌دیگر، عقل کذب عمدی یا سهوی آنها را محال بداند.
3. آنچه نقل می‌کنند را خودشان دیده یا شنیده باشند، نه اینکه با حدس و استدلال به آن نتیجه رسیده باشند.
4. شرایط مزبور در همه طبقات راویان حدیث حاصل باشد، لذا اگر شرایط تا طبقه خاصی حاصل شد، تواتر هم تا همان طبقه قابل اثبات است.

از دیگر اصطلاحات مذکور در کتاب می‌توان به موارد ذیل، اشاره نمود: آداب طالب حدیث شریف؛ آداب محدث؛ اتباع تابعین؛ ارسال در روایت حدیث؛ اسباب ضعف حدیث، حدیث حسن؛ اضطراب در سند و متن حدیث؛ افراد از احادیث؛ اقسام حدیث به اعتبار وصول به ما؛ القاب روات؛ امالی حدیثی؛ امیرالمؤمنین در حدیث؛ تاریخ متون احادیث؛ تحریف در اسانید و متون؛ تحمل روایات و طرق آن؛ تحویل در اسناد و متن؛ تدلیس.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و هوامش هر مدخل، در انتهای آن آمده است. در این حواشی، بیشتر به ذکر منابع و در برخی موارد نیز، توضیح برخی کلمات و مطالب، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.