شرح شرح نخبة الفكر في مصطلحات أهل الأثر
| شرح شرح نخبة الفكر في مصطلحات أهل الأثر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاری، علی بن سلطان‌محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | نخبه الفکر في مصطلحات اهل الاثر. شرح |
| ناشر | شرکة دار الأرقم بن أبي الأرقم |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | [--13] |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، 773 - 852ق. نخبه الفکر في مصطلح اهل الاثر - نقد و تفسير
احاديث احکام احاديث اهل سنت - قرن 9ق. |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2 ن3027 / 112/6 BP |
شرح شرح نخبة الفكر في مصطلحات أهل الأثر، اثر امام محدث علی بن سلطان محمد هروی قاری (تقریبا 930-1014ق)، شرحی است بر کتاب «نزهة النظر في توضيح نخبة الفكر» که خود آن نیز، شرحی است که امام حافظ احمد بن علی بن حجر عسقلانی (733-852ق) بر کتاب خود، تحت عنوان «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر» نوشته است؛ در واقع این کتاب، شرحی است بر شرح «نخبة الفكر».
کتاب با تحقیق محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم و مقدمه شیخ عبدالفتاح ابوغده، به چاپ رسیده است.
اهمیت کتاب
از جمله مهم‌ترین متون علمی مختصر و مفید تألیف‌شده در زمینه مصطلح الحدیث، بعد از مقدمه ابن صلاح، کتاب «نخبة الفكر في اصطلاح أهل الاثر» تألیف امام حافظ ابن حجر عسقلانی است که البته خود وی نیز به سبب تألیفات و نوشته‌های گران‌بهایش، دارای جایگاهی بزرگ در رشته علوم حدیث و اصول روایت می‌باشد [۱].
به دلیل اهمیت این کتاب، علمای بسیاری به شرح، اختصار و نظم آن پرداخته و حواشی فراوانی، پیرامون آن، به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، علاوه بر شرح حاضر، عبارتند از:
الف)- شرح:
- «نتيجة النظر في شرح نخبة الفكر»، کمال‌الدین محمد بن محمد بن حسن تیمی داری؛
- «عنوان معاني نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر»، شهاب‌الدین ابوالفضل احمد بن صدقة بن احمد بن حسین قاهری؛
- «نتيجة الفكر في شرح نخبة الفكر»، زین‌الدین محمد بن عبدالرؤوف بن علی بن زین‌العابدین حدادی مناوی؛
- و...
ب)- نظم:
- «الرتبة في شرح النخبة»، کمال‌الدین محمد بن محمد بن حسن تمیمی داری؛
- «عقد الدرر في نظم نخبة الفكر»، ابوحامد بن ابوالمحاسن یوسف بن محمد فاسی قصری فهری؛
- و...
ج)- حواشی:
- «القول المبتكر علی شرح نخبة الفكر»، زین‌الدین ابوالعدل قاسم بن قطلوبغا جمالی؛
- «منح النغبة علی شرح النخبة»، رضی‌الدین ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن یوسف حلبی؛
- «بهجة النظر علی نخبة الفكر»، ابوالحسن محمدصادق بن عبدالهادی سندی مدنی[۲].
انگیزه نگارش
ابن حجر در مقدمه کتاب «نخبة الفكر» ذکر کرده است که برخی از برادران از او خواستند آنچه را که از نوشته‌های پیشینیان مهم است، برای آنان خلاصه کند؛ بنابراین وی آن مطالب را در اوراقی لطیف، خلاصه نمود و نام آن را «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر» نهاد. البته با ترتیب و روشی ابتکاری همراه با ضمیمه برخی فوائد. در مرحله دوم، از او خواسته شد که شرحی بر آن بنگارد؛ شرحی که پرده از رموز آن بردارد و گنجینه‌های آن را بگشاید و نهانی‌های آن را آشکار گرداند و او این خواسته را اجابت نمود[۳].
روش شرح
شارح در هر بخش، نخست پاره‌ای از نوشتار ابن حجر را ذکر کرده (که البته با فونتی درشت‌تر چاپ شده) و در ذیل آن با فاصله یک خط تیره، به‌صورت مزجی به شرح آن پرداخته است؛ البته نوشتار ابن حجر را قطعه‌قطعه داخل پرانتز قرار داده است.
ساختار شرح
کتاب با مقدمه‌ای از شیخ عبدالفتاح ابوغده و مقدمه مفصلی از محققین در سه فصل، آغاز شده است.
در مقدمه ابوغده، به اهمیت و جایگاه کتاب و شرح آن، اشاره شده است[۴].
مقدمه محققین از سه باب، تشکیل شده است:
الف)- باب نخست، در چهار فصل به شرح ذیل، به شرح حال ابن حجر عسقلانی اختصاص یافته است:
- در فصل اول، ابتدا به معرفی اسم، نسبت، کنیه و لقب[۵] و تاریخ و چگونگی ولادت و رشد ابن حجر پرداخته شده[۶] و سپس، از سفرهایی که وی به‌منظور کسب علم و دانش انجام داده، سخن به میان آمده است[۷].
- در فصل دوم، شیوخ[۸] و شاگردان وی معرفی شده‌اند[۹].
- در فصل سوم، به معرفی مؤلفات و آثار وی، پرداخته شده است. این آثار، در زمینه‌ها و علوم مختلفی چون کلام، علوم قرآن، علوم حدیث، علم رجال و جرح و تعدیل، تاریخ، تراجم و سیر، فقه، رقائق و آداب، علوم لغت و... می‌باشد[۱۰].
- در فصل چهارم، اطلاعاتی پیرامون تدریس، تولیت منصب قضا، جایگاه علمی، اوصاف خلقی و شمایل و وفات وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است[۱۱].
ب)- باب دوم نیز در چهار فصل به شرح ذیل، شرح حال امام ملا علی قاری را در خود جای داده است:
- در فصل اول، به معرفی نام، نسب و کنیه[۱۲]، ولادت[۱۳]، تحصیلات[۱۴]، اشتغال و اشتهار به خط[۱۵] و ورع و تقوای وی، پرداخته شده است[۱۶].
- در فصل دوم، ابتدا شیوخ[۱۷] و شاگردان وی، معرفی شده[۱۸] و سپس، به نظر و دیدگاه سایر علما، پیرامون او، اشاره شده است[۱۹].
- فصل سوم، به معرفی تألیفات و وفات وی، اختصاص یافته است. این تألیفات، در علوم مختلفی همچون علم مصطلح الحدیث، احادیث موضوعه، شروح حدیثی، احادیث اربعینیه، تخریج احادیث نبوی، توحید، اصول فقه، فقه، مناسک، فرائض، تفسیر، قرائت و تجوید، سیره نبوی و شمائل محمدی(ص)، ادعیه و اذکار، تراجم، لغت، نحو، مواعظ و... می‌باشد[۲۰].
- فصل چهارم، تحقیقی است پیرامون نام کتاب[۲۱] و مشخصات «نخبة الفكر»[۲۲]، «نزهة النظر»[۲۳] و «شرح شرح النخبة»[۲۴] و توصیف نسخ خطی کتاب[۲۵].
ج)- در باب سوم، به معرفی «مقدمة ابن الصلاح» و «نخبة الفكر» پرداخته شده است[۲۶].
ویژگی‌های کتاب
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر ارزشمند را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
ویژگی‌های «نخبة الفكر»
- استفاده از روش استقرایی در احوال سند و متن روایات؛
- بهره بردن از تقسیماتی برای روایات و مسائل مربوط به آن که جزء مباحث مصطلح حدیث نبوده، بلکه از مباحث اصول فقه می‌باشد، مانند بحث مستفیض؛
- اختصار و اجتناب از شرح اضافی؛
- و...[۲۷].
ویژگی‌های «نزهة النظر»
- ابتکار و نوآوری در صیاغت علوم حدیث؛
- دقت و شمول؛
- ربط انواع حدیث با یکدیگر و بیان ارتباط میان آنها؛
- و...[۲۸].
ویژگی‌های «شرح شرح النخبة»
- استفاده شارح از روش و اسلوبی که ویژگی بارز آن، ایجاز مفید و سهولت عبارت، سلامت ذوق در تعبیر، حسن اختیار نقل از علما و دقت، تحقیق، استیعاب و تدقیق است.
- توضیح عبارات «نخبة الفكر» و شرح آن و اهتمام به ضبط الفاظ غریب اعلام، مواضع، کنیه‌ها، با حروف؛
- استفاده از حاشیه علامه قاسم بن قطلوبغا بر نخبة الفكر، به‌طور کامل (جز جملاتی اندک در آغاز آن) در خلال شرح خویش و در آغاز حاشیه مزبور، عبارت «قال تلميذه» (یعنی تلمیذ ابن حجر) را آورده و به مناقشه در آن پرداخته و در موارد فراوان آن را رد کرده است؛
- جمع اقوال علما و محدثین در تعریف انواع حدیث و ترجیح بهترین و مناسب‌ترین اقوال؛
- اعراب‌گذاری برخی از کلمات و جمله‌هایی که احتمال اشکال در قرائت آنها وجود دارد؛
- و...[۲۹].
وضعیت کتاب
از جمله اقدامات تحقیقی مهم صورت‌گرفته بر روی کتاب، عبارتند از:
- ارائه شرح حال مفصلی از ابن حجر عسقلانی و ملا علی قاری؛
- مقابله کتاب با چهار نسخه خطی و تصحیح متن بر اساس آنها؛
- تخریج آیات قرآن و احادیث و آثار؛
- ارجاع نصوص نقل‌شده در کتاب به مصادر اصلی آنها؛
- ارائه شرح حال مختصر برای برخی از اعلام مذکور در کتاب؛
- توضیح و تشریح الفاظ غریب، مشکل و دیریاب؛
- تصحیح خطاهای املایی و چاپی؛
- تعلیق و تشریح برخی از مطالب غامض و پیچیده؛
- عنوان‌بندی فصول کتاب؛
- قرار دادن مطالبی که از طرف محققین اضافه شده در میان کروشه []؛
- در حاشیه چاپ حاضر، شماره صحفه چاپ قبلی نیز ذکر شده است؛
- تهیه فهارس فنی برای کتاب به‌منظور تسهیل در دستیابی به مطالب مورد نیاز[۳۰].
فهارس کتاب، شامل فهرست آیات قرآن، احادیث و آثار، اعلام، اماکن و شهرها، اصطلاحات حدیثی و فهرست تفصیلی موضوعات، در انتهای آن آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۳۱] و اشاره به اختلاف نسخ[۳۲]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۳۳].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محققین، ص111
- ↑ ر.ک: همان، ص111-116
- ↑ ر.ک: بی‌نام
- ↑ ر.ک: مقدمه ابوغده، صفحه أ - ج
- ↑ ر.ک: مقدمه محققین، ص25
- ↑ ر.ک: همان، ص26
- ↑ ر.ک: همان، ص27
- ↑ ر.ک: همان، ص28
- ↑ ر.ک: همان، ص33
- ↑ ر.ک: همان، ص38-50
- ↑ ر.ک: همان، ص52-55
- ↑ ر.ک: همان، ص58
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص60
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص61
- ↑ ر.ک: همان، ص65
- ↑ ر.ک: همان، ص69
- ↑ ر.ک: همان، ص71
- ↑ ر.ک: همان75-84
- ↑ ر.ک: همان، 85
- ↑ ر.ک: همان، ص87
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص88
- ↑ ر.ک: همان، ص89
- ↑ ر.ک: همان، ص106
- ↑ ر.ک: همان، ص87
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص88
- ↑ ر.ک: همان، ص18-19
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص132
- ↑ ر.ک: همان، ص136
- ↑ ر.ک: همان، ص160
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بی‌نام، برگرفته از سایت «ناسو»، پنج‌شنبه 25 شهریور 1400، به آدرس اینترنتی:
http://www.nacu.ir/poroje/2402357/papers.html