قابوس‌نامه (نسخه)

قابوس ‌نامه
پدیدآوران	عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (نویسنده)
ناشر	[بي نا]
مکان نشر	[بي جا] - [بي جا]
سال نشر	[--13]
چاپ	چاپ اول
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

قابوس نامه یکی از آثار بسیار ارجمند و مشهور زبان فارسی است. نویسنده قابوس‌نامه امیر عنصر المعالی کیکاوس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار، از شاهزادگان خاندان زیاری است. این خانواده در قرنهای 4 و 5 هجری قمری در شمال ایران به‌خصوص در گرگان و طبرستان و گیلان دیلمستان و رویان و قومس و ری و جبال، حکمروایی داشته‌اند. عنصرالمعالی پسری به نام «گیلانشاه» داشته و قابوس‌نامه را در 44 باب برای پسرش نوشته و خواسته به این وسیله حاصل تجربیاتش را در اختیار او بگذارد تا وی را راهنمایی کرده و مسائل مختلف زندگی و هنرها و پیشه‌های گوناگون آن زمان را به وی بیاموزد.

این نسخه از کتاب نسخه‌ای خطی است که توسط شخصی به نام حسن سلماسی در سال 604 استنساخ شده است.

کتاب فاقد فهرست و راهنمای مطالب است؛ البته شماره و عناوین ابواب با خط درشت از متن متمایز شده است که می‌تواند تا حدودی خواننده را در یافتن مطالب یاری دهد. در پایان مطالب کتاب، تاریخ فراغت از نگارش نوشته شده است.

نسخه دیگری از این اثر وجود دارد که به اهتمام غلامحسین یوسفی، تصحیح شده است. این نسخه در سال 1383ش توسط ا نتشارات علمی و فرهنگی چاپ شده است. غلامحسین یوسفی، مقدمه مفصل و خوبی بر این اثر نوشته است. گویا به اشتباه، در صفحه اطلاعات کتاب (صفحه پیش از شناسنامه) نام مصحح به اشتباه، غلامحسین لطفی ذکر شده است ولی در صفحه شناسنامه و در انتهای مقدمه مصحح، نام غلامحسین یوسفی آمده است. در صفحات 55 تا 60 این مقدمه بحث مناسبی درباره نسخ خطی اثر و اشتباهات آنها ارائه شده است. این نسخه، پاورقیهای مناسب و فراوانی دارد. مقدمه نسخه خطی بخشی را کمتر از مقدمه نسخه چاپی دارد. مقدمه مؤلف در نسخه خطی با عبارت: (... پس بر خویشتن واجب دان شناختن راه ایزد تعالی. «و الی الله التوفیق») پایان می‌پذیرد و عنصر المعالی به سراغ بیان باب اول مطالب کتاب «در شناختن ایزد تعالی و تقدس» می‌رود؛ اما در نسخه چاپی پس از این عبارات، آمده: ([و این کتاب را چهل [و] چهار باب نهاده آمد]): و سپس به شمردن ابواب کتاب می‌کند که 44 باب است و آخرین ابواب درباره آیین جوانمردی بیان شده است؛ البته غلامحسین یوسفی در پاورقی خودش توضیح داده که این بخش از مطالب مقدمه، از نسخه «ل» افزوده شده است.

منبع مقاله

1. متن کتاب.
2. عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر، قابوس نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1383 ش.