تاریخ راقم
| نام کتاب | تاریخ راقم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | راقم سمرقندی، میر سید شریف (نويسنده)
ستوده، منوچهر (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | بنياد موقوفات دکتر محمود افشار |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1380 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11510AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تاريخ راقم، كتابى است در باب زندگانى رجال مشهور ماوراءالنهر و خراسان از عهد تيمور تا روزگار صفويان به زبان فارسى.
تاليف كتاب د ر1108ق. آغاز و در 1125ق. به پايان آمده است.
هدف او از نوشتن اين كتاب تدوين سوانح آن روزگار و حوادث ايران و ماوراءالنهر بوده و عمدتا به «وَفَيات» توجه داشته است. به همين جهت در سراسر كتاب شمار فراوانى ماده تاريخ به چشم مى‌خورد.
گزارش محتوا
از اين كتاب چهارده نسخه خطى شناخته شده است. متن كتاب، پس از خطبه، با گزارش وفات سلطان ابوسعيد آغاز مى‌شود و به «ذكر تاريخ اولاد خاقان ... ابوالخيرخان» پايان مى‌يابد.
مولف در اين كتاب حوادث تاريخى را از سال 736ق. (سال ولادت تيمور) تا سال 1054ق. (سال جلوس عبدالعزيز خان بن ند محمد خان از اميران ماوراءالنهر ) را گزارش كرده است. وى تاريخ وقوع حوادث به حساب ابجد را به نظم درآورده است.
راقم در تاريخ ماوراءالنهر متبحر بوده و بر جزئيات حوادث آن سامان وقوف كم‌نظيرى داشته است. مولف ابتدا قطعه شعرى از سروده‌هاى خود يا ديگران متضمن تاريخ درگذشت يكى از مشاهير آن حدود را مى‌آورد، سپس به شرح ماجرا مى‌پردازد. تاريخ راقم از حيث اطلاع دقيق بر حوادث ماوراءالنهر و خراسان به خصوص احوال حكمرانان و خاندان‌هاى مشهور آن سامان چون شيبانى‌ها در زمره منابع دست اول به شمار مى‌رود.
مولف در جاهايى از كتاب به احوال خود و دودمانش اشاره مى‌كند. اين اطلاعات بر روى هم مختصر است و گزارش كامل زندگى وى و اجدادش از آن به دست نمى‌آيد.
كتاب فصل‌بندى خاصى ندارد. مولف ذيل هر عنوان مختصرى د رآن باب سخن رانده سپس قطعه ماده تاريخ را آورده است و از اين قطعات تاريخ وفات برخى شخصيت‌ها، شاعران و عارفان مشهور معلوم مى‌گردد كه از فوايد كتاب شمرده مى‌شود. از جمله كسانى كه تاريخ وفات آن‌ها در قطعات منظوم آمده، ابن يمين قطعه‌گو، صدرالشريعه، طغان تيمور، نتاج چنگيز خان، شيخ حسن نويان، خواجه سلمان ساوجى و شاه قاسم انوار را بايد نام برد.
مولف گاه تاريخ بعضى وقايع ديگر را در كتابش مندرج ساخته و از آن جمله است تاريخ احداث مدرسه سلطان حسين ميرزا بايقرا، تولد مولاناى جام، خروج شيبانى خان، خروج شاه اسماعيل، نامه شيبانى به شاه اسماعيل، احداث مسجد جامع سمرقند، بناى مدرسه ميرعرب و رفتن همايون ميرزا از هند به عراق.
با اين كه محور اصلى تاليف راقم، تاريخ ماوراءالنهر و خراسان و رجال آن نواحى است، مولف گاه متذكر برخى حوادث و وقايع تاريخى شبه قاره هند و ايران شده، به خصوص اطلاعات مفيدى درباره بابريان هند و پادشاهان نخست اين سلسله عرضه داشته است. فايده ديگر اين اثر برخى آگاهى‌هاى مفيد درباره اماكن جغرافيايى ماوراءالنهر است كه در ضمن مطالب تاريخى مندرج است.
وضعيت كتاب
از تاريخ راقم نسخه‌هاى خطى متعددى در كتابخانه‌هاى تاجيكستان، پاريس، پترزبورگ، بريتانيا، كتابخانه مركزى دانشگاه تهران و كتابخانه مجلس محفوظ است. تاريخ راقم نخستين بار در سال 1322ق.1904/م. در تاشكند در هامش «تحفه الاحباب» واضح بخارى به چاپ رسيد؛ اما نسخ اين چاپ ناياب است. اين كتاب در سال‌هاى اخير به تصحيح منوچهر ستوده، بر اساس نسخه خطى موجود در كتابخانه عينى تاجيكستان همراه با فهرست‌هاى متعدد به چاپ رسيده است. متاسفانه مصحح مجال مقابله با نسخ خطى ديگر را نداشته است.
منابع
1- آل داود، سيد على، فرهنگ آثار ايرانى-اسلامى، ج2، ص154.
2- بروجردى، آزاد، كتاب‌هاى تازه، نشر دانش، زمستان 1381، ش106، ص63-68.