ترجمه روزنامه‌جات هندوستان (اخبار مصر و احوال حالیه آنجا)
| ترجمه روزنامه‌جات هندوستان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی اشکوری، صادق (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | ترجمه روزنامجات هندوستان (خبار مصر و احوال حاليه آنجا) |
| ناشر | مجمع ذخائر اسلامى مؤسسه تاريخ علم و فرهنگ |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1392ش , 2013م, |
| شابک | 978-964-988 -534 -6 |
| موضوع | مطبوعات و سياست - ھند - تاريخ
مطبوعات - هندی روزنامه‌های هندی (ت. ج.) |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
ترجمه روزنامه‌جات هندوستان (اخبار مصر و احوال حالیه آنجا)، اثر سید حسین شیرازی، معروف به مترجم هندی (مترجم اخبار و روزنامه‌های هندوستان در دربار ظل‌السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین شاه قاجار (درگذشته 1336ق)) است. کتاب به کوشش سید صادق حسینی اشکوری تهیه شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق و بخش‌هایی از تاریخ هندوستان است که نویسنده در ذیل چند عنوان به شیوه داستانوار، از روزنامه‌های مختلف هند نقل کرده است.
گزارش محتوا
در زمان ناصرالدین شاه، اداره دولتـی روزنامه‌جات، دارالطباعه و دارالترجمـه خاصه همـایونی به ریاست محمدحسن خان صنیع‌الدوله، ملقب به اعتمادالسلطنه، مرکز رسـمی تـرجمـه و انتشـار روزنامـه‌جات و کتـب خـارجی و ترجمـه مراسـلات و مکاتبـات دولـت و دربـار ایران بـا کشـورهای خارجی بود. امـا کـار انتشار، نه عمـومی کـه عمـدتاً خصوصی بـه انجام می‌رسـیده و حاصل کـار بیشتر برای مطالعه شـخص سـلطان ناصرالدین شاه، میرزا علی‌اصغر خان اتابـک امین‌السـلطان و یا مسعودمیرزا ظل‌السلطان و مـعتمدان دربـار و رجال و نزدیکانی از این دست بوده است. مترجمان این مـرکز بـه اشـکال گوناگون به کـار ترجمـه می‌پرداختند. بـعضـی «مـتـرجم دفتری» و بعضی دیگر «مترجم ملتزم رکاب مبارک» بوده‌اند. گروه نخسـت در دفتـر اداره، زیر نظر عزب دفتر [محرر و نویسنده دفتر] به کار ترجمه اشـتغال داشـتند. مترجمانی مـسلط بـه زبـان‌های گوناگون در اســتخدام دارالترجمــه بودند و اخـبــار و مـقـالات روزنامــه‌های خــارجی را از زبان‌هــای گوناگون، پس از گـزینش، بـه فارسـی ترجمـه و بـه خــط خــود یادداشـت می‌کردند. این یادداشتها در اوراقی مرغوب و اغلب فرنگی بـه قلم خوشنویسـانی ممتـاز بـه خـط خــوش نوشته و پس از صحافی در قالب دفترهایی مرتب برای مطالعه به شاه و درباریان طـراز اول تقدیم مـی‌شـده است. نسخی هم در دست اسـت کـه مـترجم خود ترجمه را پاکنویس کــرده، که در این نسخ خط بـه مـمتازی نسخ قبلی نیست. گروه دوم در سفرهای شاه، متناسب با زبان کشور مقصد و کشورهای مسـیر، هـمـراه و مـلتـزم رکاب بودند و به ترجمه همزمان مـی‌پرداخـتند. مشـاغل اعضـای این اداره در دوران قاجار، گــاه موروثی بود که در دوره‌هـای بعد در نام، لقب و شهرت خود و خاندانشان بازتاب می‌یافت[۱].
اما یکی از مترجمان پرکار دارالترجمـه خاصه همـایونی «آقا سـید حسـین شـیرازی»، مشهور بـه «متـرجم هندی» بـود کـه اخبـار و مقالات روزنامـه‌هـای هندی را گـزینش و از زبان‌های هندی و احتمالاً اردو به فارسی ترجمه می‌کرد. پرکاری «آسـید حسـین» در کـار ترجمه، از نسخ متعددی که از او در کتابخانه‌های خطی کـشور بـه یادگار مانده، پیداست. او بخشی از مـطالب روزنامه‌های هند را برای مطالعه شخص مسعودمیرزا ظل‌السلطان ترجمه می‌کرده است. چند دفتر از این مجموعه از کتابخانه ظل‌السـلطان بـه کتابخانه فرزندش اکبـرمیرزا صارم‌الدوله (اکـبـر مـسـعود) رسـیده و اکنون در بخـش نسـخ خـطـی کتابخانه ابن مسکویه اصفهان نگهداری می‌شود. چهارده دسـت‌نویس از این مجموعه بـه‌مناسـبت همایش ایران و هند، در قم، به چاپ عکسی رسیده است. اما مقدمـه مشـترک و کوتـاه این مجلدات، نشـان از آن دارد کـه دسـت‌اندرکاران چــاپ آن نسـخ، از وجود دیگـر نسـخه‌های مجموعه ترجمه‌های آسید حسین در کتابخانه مجلس و ملـی بـاخبر نبـوده یا بـدان نظـر نداشـته‌اند. در پاسـخ بـه این پرسـش کـه چـرا این دفترهـا پراکنده شـده‌اند، احتمـالات گوناگونی را مـی‌تـوان در نظر گـرفت. به‌هرحال این دفترها میان رجال طراز اول آن روزگـار برای مطالعه دست‌به‌دست می‌شده است.[۲].
کتاب با این عبارات از روزنامه کوه نور چاپ لاهور آغاز شده است: «چندی قبل یک ارتیکلی در خصوص واقعات و آفات حالیه مصر درج اخبار نمودیم که جهت این‌همه انقلاب و مفسده آن خطه، به‌واسطه این است که دولت انگلیس مداخله خود را در مصر زیاد کرد و جهت دیگری که در تصور ما می‌آید این است که توفیق پاشای خدیو پس از اینکه شعله فساد و یاغی‌گری عرابی پاشا فرونشست، به حکام انگلیس اصرار نکرد که لشکر و سپاه خود را از مصر مراجعت دهند و بالمره خود را از بعضی اوامر و نواهی آنجا بی‌دخل نمایند که در واقع این یک خبط عظیمی بود از خدیو که آخرالامر باعث خروج متمهدی شد...»[۳].
در انتهای عبارت مذکور از متمهدی یاد شده است. در اصطلاح لغت «مُتمهْدی» کسی را گویند که ادّعای مهدویت کند. در دوره غیبت صغری و غیبت کبری کسانی بوده‌اند که با توجّه به شرایط خاص، خود را مهدی موعود(عج) معرّفی کرده و آنها را «مُتمهْدی» خوانده‌اند.
در خلال سده 18 و 19 مـیلادی شرایط اجتماعی در بسیاری از جوامع مـسلمان به‌گونه‌ای رقم خورد کـه پیدایش مدعیان مهدویت با انگیزه اصلاح جامعه و مبارزه علیه استعمار رو به تزاید گذاشت. مـهدی سـودانی را بهترین نمونه از چنین مدعیانی دانسته‌اند[۴]؛ لذا نویسنده اشاره می‌کند که مردم، متمهدی را اگرچه امام و خلیفه زمان ندانند، اما حامی ملت و خیرخواه مملکت خود میدانند؛ بنابراین وجه مبارزه انگلیس با او آشکار می‌شود: «در ابتدا دولت انگلیس را لازم بود که یک تدبیری به‌کار برد که نایره بغی و طغیان متمهدی در خطه سودان خاموش شود و نگذارند که قوه و قدرت مشارالیه به این پایه برسد»[۵].
اگرچه موضوع اصلی کتاب، اخبار مصر و اوضاع آن است، اما همانند آثاری از این دست، از احوال استعمار روس و ترس انگلیس از سیطره آن نیز سخن به میان آمده است؛ به‌عنوان مثال به نقل از روزنامه کشف الاخبار چنین می‌خوانیم: «تازه‌ترین خبری که درباره درآمدن مرو به تصرف دولت روس برای ما رسیده، هرگاه این مطلب راست و صدق است، هرآینه جای شک و شبهه باقی نمی‌ماند که دولت روس به اسم راستی و نیکنیتی با سرعت تمام مقصد و مرام خود را در آسیای مرکزی به عمل آورده است. وزرای انگلستان در این باب شک کرده و بدان واسطه انواع و اقسام خوف و واهمه برای ایشان پیدا شده است»[۶].
کتاب با مباحثی چون ذکر سؤال و جواب‌های کوتاه تاریخی از زمان طوفان نوح تا جنگ انگلیس و عربی پاشا به نقل از روزنامه هندی مظهر العجائب طبع شهر مدرس[۷] و اسامی برخی متمهدین، پایان یافته است.[۸].
وضعیت کتاب
این کتاب، تصویر نسخه خطی اثر و فاقد فهرست مطالب است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- شهیدی، علی، «آشنایی ایران قاجار با نظام حیدرآباد، بررسی نسخه کیفیت سلطنت اسلامیه مملکت دکن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، شبه قاره (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)، بهار و تابستان 1394، شماره 4، صفحه 115 تا 138.
- مقری، احمد؛ کاظمی‌راد، رضا، «خاستگاه پیدایش جنبش منجی‌گرایانه مهدی سودانی، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‌های مهدوی، زمستان 1394، سال چهارم، شماره 15، صفحه 5 تا 24.