قبسات من علم الرجال
| قبسات من علم الرجال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بکاء، محمد (مقرر) سیستانی، سید محمدرضا (نویسنده) |
| ناشر | دار المؤرخ العربي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1437ق. = 2016م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /س9ق2 / 114 BP |
قبسات من علم الرجال برگرفته از تقریرات درس‌ها و تألیفات رجالی سید محمدرضا سیستانی است که توسط سید محمدرضا بکاء گردآوری و تنظیم شده است. انگیزه نویسنده از تألیف این کتاب رجوع و استفاده آسان‌تر محققین بوده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ده فصل است.
گزارش محتوا
علم رجال و سایر علوم مربوط به بررسی صدور احادیث از جانب معصومین(ع)، نقش مهمی در استنباط احکام شرعی و غیر آن از معارف دینی دارند؛ لذا علمای بزرگ شیعه و به‌ویژه در عصرهای متأخر، اهتمام خاصی به این موضوع داشته‌اند. از جمله این بزرگان سید محمدرضا سیستانی است که اهمیت ویژه‌ای برای مباحث رجالی و علوم مرتبط با آن قائل بوده و در ضمن مباحث فقهی عرصه گسترده‌ای را به این علوم اختصاص داده است؛ بنابراین سید محمدرضا بکاء تصمیم به گردآوری و تنظیم این مباحث تا امروز و ذکر آن در کتابی مستقل می‌گیرد، تا رجوع و استفاده از آن آسان باشد. او این کتاب را «قبسات من علم الرجال» می‌نامد؛ زیرا بیشتر مطالب این کتاب برگرفته و مقتبس از سه اثر مطبوع استادش سید محمدرضا سیستانی: «وسائل الإنجاب الصناعية»، «وسائل المنع من الإنجاب» و «بحوث فقهية» بوده است. همچنین از تقریرات مباحث استاد به قلم همدرسی‌های فاضلش شیخ امجد ریاض و شیخ نزار یوسف در کتاب «بحوث في شرح مناسك الحج» که ده جزء از آن چاپ شده و پنج جزء بعدی آن چاپ نشده و نیز «دراسة حول علامات البلوغ في الذكر والأنثی» که این نیز منتشر نشده، استفاده کرده است. پس از آماده شدن کتاب برای انتشار، سید محمدرضا سیستانی آن را مطالعه کرده و تغییراتی در آن داده و مطالبی را تعدیل، حذف و یا اضافه نموده است[۱].
نویسنده، کتاب را با بحث از حجیت آراء علمای رجال آغاز کرده است. وی معتقد است بیشتر کسانی چون شیخ طوسی، نجاشی و... که در توثیق یا تضعیف عبارات رجالیون سخن گفته‌اند، دو مسلک را پیش گرفته‌اند: مسلک اول، حجیت توثیقات و تضعیفاتشان از باب حجیت خبر ثقه در موضوعات و مسلک دوم، حجیت توثیقات و تضعیفات آنها از باب حجیت قول اهل خبره در حدسیات[۲].
در بخش دیگری از فصل اول به توثیقات شیخ مفید در کتاب ارشاد و رساله عددیه درباره تعدادی از روات اشاره شده است. نویسنده تکیه بر توثیقات کتاب ارشاد را دشوار دانسته[۳] و نسبت به رساله عددیه نیز اگرچه بیشتر روات ذکرشده در آن را ثقه دانسته، اما جمعی از ایشان از جمله محمد بن فضیل صیرفی را متصف به ضعف و غلو یا مجهول دانسته است[۴].
در فصل دوم، 21 اصطلاح رجالی تبیین و تفسیر شده است؛ «صاحب المعصوم» از جمله اصطلاحاتی است که علما در استفاده مدح از این توصیف اختلاف نظر دارند. نویسنده این اصطلاح را تنها برای بیان ملازم معصوم بودن و اشاره به طبقه او دانسته و معتقد است که ملازمت تا وقتی که قرینه‌ای با آن نباشد، دلیلی بر جلالت نیست[۵].
در فصل سوم، وثاقت مشایخ ابن ابی‌عمیر، رجال «كامل الزيارات»، رجال تفسیر علی بن ابراهیم قمی، مشایخ نجاشی و مانند آن مورد بررسی قرار گرفته است[۶].
در فصل چهارم، احوال 101 تن از رجال بررسی شده است. در شماره 47 از عبدالله بن سبأ نام برده شده و کشی از برخی از اهل علم حکایت کرده که عبدالله بن سبأ یهودی بود و اسلام آورد و در زمان مسلمان بودنش پس از وفات رسول‌الله(ص) درباره علی(ع) غلو کرد. برخی از علما معتقدند که عبدالله بن سبأ شخصیتی اسطوره‌ای است که نویسنده این دیدگاه را نمی‌پذیرد[۷].
در فصل پنجم، حجیت مراسیل گروهی از روات حدیث مطرح شده است. در سومین مورد مراسیل شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه قمی بررسی شده است. برخی مانند شیخ بهایی مراسیل شیخ صدوق در کتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» را مطلقا حجت می‌دانند. برخی چون سید محقق داماد نیز آن دسته از مراسیل که سند آن به‌طور قطع به امام معصوم رسیده را حجت دانسته‌اند. نویسنده هر دو دیدگاه را مورد نقد قرار داده است[۸].
در فصل ششم، 25 کتاب رجالی معرفی شده است؛ رجال ابن غضائری، رجال شیخ طوسی، تفسیر عیاشی و مشیخه حسن بن محبوب از جمله این آثار هستند[۹].
فصل هفتم به بررسی اسانید شیخ صدوق و شیخ طوسی اختصاص یافته است[۱۰].
در فصل هشتم موارد سقط، تحریف، تصحیف و حشو در اسانید روایات مورد بررسی قرار گرفته است. در پنجمین مورد «اسماعیل بن مهران» مطرح شده است و نویسنده «مهران» را محرف «مرار» می‌داند؛ چراکه هر دو اگرچه از یونس روایت می‌کنند، اما یونسی که اسماعیل بن مهران از او روایت می‌کند یونس بن یعقوب و یونسی که اسماعیل بن مرار از او روایت می‌کند یونس بن عبدالرحمان است[۱۱].
در فصل نهم، مشترکات و مبهمات برخی اسامی و کنیه‌ها و القاب مشخص شده است[۱۲].
در فصل دهم، فواید و نکات پراکنده‌ای گردآوری شده است: پاسخ‌های مکاتبات حمیری، آیا از امام زمان(عج) است یا خیر؟ اقتباس صدوق از کافی و ترتیب مشیخه من‌لايحضره‌الفقيه، از جمله این نکات است[۱۳].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
آدرس مطالب و ارجاعات مفیدی در پاورقی‌های کتاب برای محققین ارائه شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه سید عبدالحکیم البکاء، ص5
- ↑ ر.ک: متن کتاب، جلد اول، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص34-33
- ↑ ر.ک: همان، ص129-43
- ↑ ر.ک: همان، ص336-335
- ↑ ر.ک: همان، جلد دوم، ص36-33
- ↑ ر.ک: همان، ص181-67
- ↑ ر.ک: همان، ص294-209
- ↑ ر.ک: همان، ص305-304
- ↑ ر.ک: همان، ص556-407
- ↑ ر.ک: همان، ص561 و 580 و 583
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.