تيسير الوصول إلی منهاج الأصول من المنقول والمعقول

تيسير الوصول إلى منهاج الأصول من المنقول و المعقول «المختصر»
پدیدآوران	دخمیسی، عبدالفتاح أحمد قطب (محقق) ابن إمام الكاملية، محمد بن محمد (نویسنده)
ناشر	الفاروق الحديثة للطباعة والنشر
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1423ق. = 2002م.
چاپ	چاپ اول
زبان	عربي
تعداد جلد	6
کد کنگره	‏

تيسير الوصول إلی منهاج الأصول من المنقول والمعقول، اثر کمال‌الدین محمد بن عبدالرحمن، معروف به ابن امام الکاملیه (متوفی 874ق)، شرحی است بر کتاب «منهاج الوصول إلی علم الأصول» بیضاوی که با تحقیق عبدالفتاح احمد قطب‌الدخمیسی به چاپ رسیده است.

محقق تصحیح و تحقیق کتاب حاضر را به‌عنوان پایان‌نامه دکترای خویش، در سال 1414ق/1993م، ارائه کرده است.

روش شرح

روش شرح بدین صورت است که ابتدا، متن اصلی در بالای صفحه آمده و سپس در پایین صفحه، به تشریح و تبیین معنای قسمت‌هایی از آن، پرداخته شده است.

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق، آغاز گردیده و مطالب، در شش جلد، عرضه شده است. مقدمه محقق، مشتمل بر تمهید و چهار باب به شرح ذیل می‌باشد:

در تمهید، در سه فصل، به شرح ذیل، به بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و علمی دوران زندگانی ابن امام الکاملیه پرداخته شده است:

1. فصل اول: در این فصل، در چهار مبحث، اوضاع اجتماعی عصر ممالیک مصر و موضوعاتی همچون چگونگی شکل‌گیری جامعه اسلامی، ارزش‌های دینی، طبقات اجتماعی و شرایط اقتصادی حاکم بر آن دوران، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
2. فصل دوم: در این فصل، از اوضاع سیاسی دوران ممالیک مصر و موضوعات مربوط به سیاست در آن دوران، از جمله بحث «خلیفه»، «سلطان»، مراتب و مناسب سیاسی مهم در دولت ممالیک، حوادث و اتفاقات مهم دوران حکومت ممالیک بر بلاد اسلامی، سخن به میان آمده است.
3. فصل سوم: در این فصل، به‌منظور بررسی اوضاع علمی حاکم بر جوامع اسلامی در عصر ممالیک، به بررسی وضعیت مراکز علمی آن دوران، شامل مساجد، از جمله مسجد جامع عمرو بن عاص، ابن طولون و الازهر و مدارس، از جمله مدرسه صالحیه، کاملیه، ظاهریه، منصوریه و ناصریه پرداخته شده و سپس، عوامل خارجی و داخلی‌ای که منجر به شکوفایی جنبش علمی در این دوران گردید، مورد بحث قرار گرفته است.

باب اول، به معرفی ابن امام الکاملیه اختصاص یافته و در پنج فصل، اطلاعات زیر از وی در اختیار خواننده قرار گرفته است:

1. فصل اول: نسب، ولادت و خانواده؛
2. فصل دوم: تحصیل، سفرهایی که به‌منظور تحصیل و استماع روایت انجام داده است، شیوخ و معاصرین؛
3. فصل سوم: اشتغال به تدریس و شاگردان؛
4. فصل چهارم: جایگاه علمی و آثار؛
5. فصل پنجم: دعوت وی به منصب قضاوت و وفات.

در باب دوم، در دو فصل زیر، به معرفی اثر حاضر، پرداخته شده است: در فصل نخست، کتاب «منهاج الوصول إلی علم الأصول» و مؤلف، در سه مبحث زیر، معرفی گردیده است: در مبحث اول، به روش‌شناسی این کتاب و اقداماتی که پس از امام شافعی در علم اصول، به دو روش متکلمین و حنفیه یا فقها صورت گرفته، پرداخته شده است.

در مبحث دوم، شرح حال مختصری از مؤلف کتاب یادشده، عبدالله بن عمر بن محمد بن علی ابوالخیر، معروف به قاضی بیضاوی، در اختیار خواننده قرار گرفته و در مبحث سوم، توضیح مختصری پیرامون کتاب «منهاج» ارائه شده است.

در فصل دوم، در دو مبحث، ابتدا به برخی از شروح این کتاب، از جمله: «نهاية السول في شرح منهاج الأصول» اسنوی، «شرح العبري»، «الإبهاج شرح المنهاج» تقی‌الدین سبکی، «التحرير لما في منهاج الأصول من المنقول والمعقول»، «سراج الوهاج» جاربردی، «شرح اسفرایینی» و «شرح اصفهانی»، اشاره گردیده و سپس، به تبیین تفاوت میان شرح حاضر و سه شرح «نهاية السول»، «شرح العبري» و «الإبهاج» پرداخته شده است.

در باب سوم، در سه فصل، به تأثیراتی که این کتاب، از آثار پیشین گرفته و همچنین، تأثیری که بر آثار پس از خود گذاشته است، اشاره شده است:

در فصل اول: تأثیر ابن امام الکاملیه از نویسندگان پیش از خود، از جمله اسنوی، سبکی و عراقی و عبری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم، به تأثیراتی که ابن امام الکاملیه از محدثین پیش از خود گرفته و در فصل سوم، به تأثیری که او بر نویسندگان پس از خود، از جمله یکی از شاگردان خود به نام شمس‌الدین ابوالجود خلیلی گذاشته اشاره شده است.

ابن امام الکاملیه، پس از نگارش این شرح، آن را خلاصه نموده و نام «مختصر تيسير الوصول إلی علم الأصول» را بر آن نهاده است؛ ازاین‌رو باب چهارم، در دو فصل، به بررسی اضافاتی که در «مختصر تيسير الوصول إلی علم الأصول» آمده و سپس استدراکات آن، پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

فهارس کتاب، شامل فهرست آیات قرآن، احادیث نبوی(ص)، آثار، ابیات شعری، کتب مذکور در متن، اصطلاحات لغوی و اصولی و فقهی، اعلام، مذاهب فقهی و اماکن مذکور در کتاب، به‌همراه فهرست منابع مورد استفاده محقق و موضوعات هر شش جلد، در انتهای جلد ششم، آمده است.

توضیحات محقق، در پاورقی‌های کتاب جای گرفته است که در آنها، ضمن ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن و ارائه شرح حال مختصری از برخی اعلام مذکور، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.