المنهل الروي في مختصر علوم الحديث النبوي
المنهل الروي في مختصر الحديث النبوي، اثر بدرالدین محمد بن ابراهیم بن جماعه (متوفی 733ق)، مختصری است از کتاب «مقدمة ابن الصلاح في علوم الحديث» تألیف ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمن، معروف به ابن الصلاح (متوفی 643ق)، که به زبان عربی و در قرن هشتم هجری نوشته شده است.
| المنهل الروي في مختصر علوم الحديث النبوي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جماعه، محمد بن ابراهیم (نویسنده) رمضان، محيي‌الدين عبدالرحمن (محقق) |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب ابن الصلاح، از جمله مهمترین تألیفات قرن هفتم هجری در علوم حدیث می‌باشد. وی در این کتاب، علوم الحدیث را در 65 علم توسعه داده و به توضیح و تشریح آن پرداخته است. او تمام آثار دانشمندان قبل از خود را در اختیار داشته و با مطالعه آنها مطالب را با طبقه‌بندی تفکیکی و مشخص به‌صورت جداجدا با بحث منطقی در مورد هر مطلب آورده است. این اثر، پایه و اساس تألیفات بعد از خود قرار گرفته و جمعی از برجسته‌ترین رجال علم، به تلخیص و توضیح آن پرداخته و برخی نیز، آن را به نظم کشیده‌اند که اثر حاضر، از جمله تلخیصات این کتاب می‌باشد[۱].
نظمی که ابن جماعه در کتاب خود انتخاب کرده، متفاوت با تنظیمات کتاب ابن الصلاح می‌باشد. آنچه باعث اهمیت این کتاب می‌شود، آن است که این اثر، تلخیص صرف کتاب ابن الصلاح نیست، بلکه مطالبی نیز به آن، افزوده شده است. این اثر که با تحقیق محی‌الدین عبدالرحمن رمضان به چاپ رسیده است، با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب آن، در چهار طرف و هر طرف در چند قسم، تنظیم شده است: در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، اهمیت کتاب و اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، توضیح داده شده است.[۲].
در مقدمه مؤلف، ضمن اشاره به اهمیت علم حدیث، به تعریف سند، اسناد، حدیث، خبر و فروعات آن، پرداخته شده است.[۳].
همان طور که بیان گردید، ابن جماعه، مطالب کتاب ابن صلاح را بر طبق نظر خویش و بر اساس سه طرف زیر، تنظیم کرده است: طرف اول: سخن درباره متن و نظر در اقسام و انواع آن. این خود به سه قسم زیر، تقسیم شده است:
- صحیح؛
- حسن؛
- ضعیف.
نویسنده انواع متن را سی گونه دانسته به شرح زیر: مسند، متصل، مرفوع، موقوف، فروع، مقطوع، مرسل، منقطع، معضل، معنعن، معلق، شاذ، منکر، افراد، معلل، مضطرب، مدرج، مقلوب، موضوع، مشهور، غریب و عزیز، مصحف، مسلسل، زیادة الثقه، اعتبار و متابعات و شواهد، مختلف الحدیث، ناسخ و منسوخ و غریب اللفظ[۴].
طرف دوم: اسناد و متعلقات آن. این طرف، شامل یازده نوع از علوم الحدیث به ترتیب زیر، می‌باشد:
- شناخت صفات کسی که روایاتش قبول یا رد می‌شود؛
- اسناد عالی و نازل؛
- افزودن در اسانید؛
- تدلیس و اقسام آن؛
- دور بودن وفات دو راوی - که از شیخ واحد روایت می‌کنند – از یکدیگر؛
- روایت اقران؛
- روایت پدران از پسران؛
- روایت پسران از پدران؛
- کسی که فقط یک راوی از او روایت کرده است؛
- روایت اکابر از اصاغر؛
- عنعنه در سند[۵].
طرف سوم: سخن در تحمل حدیث و طرق نقل و ضبط و روایت حدیث و آداب آن. ابن جماعه، علم الحدیث را با این معیار، به شش نوع تقسیم کرده است:
- اهلیت تحمل؛
- طرق تحمل حدیث؛
- کتابت حدیث و ضبط آن؛
- روایت حدیث؛
- آداب راوی؛
- آداب طالب حدیث[۶].
طرف چهارم: سخن در اسامی رجال و طبقات علما. بر این اساس، بیست‌ویک نوع از علوم حدیث طبقه‌بندی شده است:
- شناخت صحابه؛
- شناخت تابعین؛
- طبقات روات؛
- اسامی و کنیه‌ها؛
- یکی بودن کنیه گروهی از کسانی که به اسم معروف هستند؛
- القاب؛
- مختلف و مؤتلف؛
- متفق و مفترق؛
- چیزی که از دو نوع قبلی ترکیب شده باشد؛
- کسانی که در نام و نام پدر، متشابه و در تقدیم و تأخیر متمایزند؛
- کسی که به غیر پدرش منسوب شده است؛
- نسب مخالف با ظاهر؛
- اسماء مفرده؛
- کسانی که با اسامی یا صفات مختلف ذکر شده‌اند؛
- شناخت موالی؛
- شناخت اسماء مبهم؛
- شناخت ثقات و ضعفا؛
- ثقاتی که دچار تباهی خرد شده‌اند؛
- وطن روات؛
- برادران؛
- تواریخ و وفیات[۷].
از جمله اقداماتی که محقق درباره کتاب انجام داده، افزودن فهارس فنی به آن به‌منظور تسهیل در دسترسی به مطالب می‌باشد. این فهارس که در انتهای کتاب قرار گرفته‌اند، عبارتند از: فهرست مطالب؛ اعلام؛ اقوام و جماعات و اماکن مذکور در متن، به‌همراه فهرست منابع مورد استفاده نویسنده و محقق.
پاورقی‌ها نیز توسط محقق نوشته شده و در آنها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی عبارات و کلمات متن، پرداخته شده است.