بحث کاربر:Km13401340@gmail.com

عروسان معانی

عروسان معانی
پدیدآوران	کاظم محمّدی (نویسنده)
ناشر	انتشارات نجم کبری
مکان نشر	ایران ـ کرج
سال نشر	1396 ش
چاپ	پنجم
شابک	‎9-79-2905-964-978
موضوع	مولوی. قرآن. انسان شناسی. بررسی و شناخت.
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ 4ع3م/65 PIR

عروسان معانی نوشته‌ی استاد کاظم محمّدی کتابی است نقدی ـ تحلیلی‌ که بررسی ارتباط انسان و قرآن می پردازد. قرآن حقیقتی است متمرکز و پنهان در لایه های فطرت و فهمِ ناشناخته ی آدمی و انسان حقیقتی است پیچیده در بطن لایه لایه ی قرآن. این که قرآن از انسان می گوید و برای انسان نازل می شود، انسان نیز در صورت یافت ماهیّت و حقیقتِ خود خواهان فهم قرآن است، که کلید این فهم در بطن قرآن نهفته است که بدون غور و تدبّر در دل آیات این کلید برای شناخت و رهایی حاصل نمی شود.

نام کتاب که عروسان معانی است از یکی از ابیات شریف دیوان کبیر بدین شرح اخذ شده است:

یکی جان عجب باید که داند جان فدا کردن

دو چشم معنوی باید عروسان معانی را

چنان که از مقدّمه ی مختصر کتاب بر می آید این کتاب حاصل درسهایی است که طیِّ پنج جلسه در ماه مبارک رمضان به دست آمده و در خصوص این بحث که تبدیل به کتاب حاضر شده است این توضیح وجود دارد: و امّا این بحث که عروسان معانی نام دارد کاوشی است در ظاهر و باطن انسان و قرآن و تحلیل و تطبیق آن دو و نیز ارتباطاتی که بین این دو وجود دارد. قرآن را ظاهری و باطنی است، انسان را نیز یک ظاهر و یک باطنی است، و در هر دو این عمق و ژرفا را می‌توان دید، و هر دو لایه‌لایه و دارای بطونی هستند که برای شناخت آن باید مراتبی را پشت سر گذاشت و بی این تمهید که در این اثر آن را یادکردیم عملاً شناخت درست قرآن و انسان وجود نخواهد داشت. گفتنی است که ما در تحلیل اشعار مولانا این مقوله را بیان کردیم و درواقع درس مثنوی است و نگاه مولانا است به ژرفای وجود قرآن و انسان؛ و طبیعتاً مولانا با آن بینش ژرف و گسترده شاید بهترین کسی است که می‌ توانستیم این مفهوم خاص را از منظر او به بحث درآوریم و تحلیل کنیم.

ساختار

کتاب عروسان معانی اثری است در یک جلد در 240 صفحه و در طرحی مناسب. چنانکه اشاره شد این کتاب ماحصل درسهایی در حوزه ی قرآن پژوهی و مولوی شناسی است که در ماه مبارک رمضان تدریس و بعداً تدوین شده است. موضوع بحث نیز چنانکه اشاره شد مربوط می شود به ارتباط دو سویه ی انسان و قرآن. این که هر دو دارای ظاهر و باطن هستند، این که هر دو درونی پیچیده و لایه لایه دارند، این که هر دو محتاج کشف و شناخت هستند و این که این هر دو را کسانی می یابند که بر هر دو مسلّط بوده باشند.

به هر جهت کتاب عروسان معانی با مضمونی که گفته شد داری یک مقدّمه ی کوتاه است که از نوع کار و محتوای این کتاب خبر می دهد، با تمام اختصار کاملاً گویا و رسا به مقصد و مقصود است. غیر از مقدّمه در فهرست مطالب که در آغاز کتاب دیده می شود پنج فصل وجود دارد که به ترتیب عبارتند از: 1- عروسان معانی، که با نام کتاب یکسان است 2- جذبه ی کهربا 3- نورِ جان 4- قامت عشق 5- نقشبندی عجب. در انتهای اثر هم کتابنامه و نمایه وجود دارد.

عروسان معانی از همان آغاز با آیات قرآن آغاز می شود و نخست ربط قرآن و صوم را در ماه رمضان جستجو می کند و بعد از آن به دنبال انسان می رود. ولی در این بین شرح و تفسیرهایی را هم از دل آثار مولانا مانند [[مثنوی معنویه] و دیوان کبیر استخراج می کند و در تلفیق آیات و ابیات نگرشی نو در خصوص قرآن و انسان را به دست می دهد که از نوع اجتهادات عرفانی و علمی نویسنده است.

گزارش محتوا

عروسان معانی کتابی عرفانی، دینی و فلسفی است که از جنبه های گوناگون با دید و منظر قرآن و عرفان و فلسفه به انسان می پردازد و در این پردازش تطبیقی باطنی و ژرف را در رابطه با انسان و قرآن دنبال می کند. این دید تقریباً منحصر به فرد است و در دیگر آثار یا وجود ندارد و یا کمتر به ایت ژرفا و قوّت و وسعت دیده می شود.

در بحث نخست که همنام کتاب است به قدمت قرآن و باستانی بودن آن اشاره می کند و برای باستانی بودن یک چیز شرح و تفسیرهایی ارائه می دهد و نهایتاً این نکته مورد توجّه واقع می شود که آثار باستانی نیازمند خوانشی علمی و دقیق است، باید کلیدهایی برای رمزگشایی آن وجود داشته باشد و لذا باستان شناسان به دنبال یافتن آن کلیدهایی هستند تا بتوانند اسرار اشیاء و یا رازهای درونی آنها را کشف کنند. قرآن و انسان نیز چنین است، خاصّه قرآن به عنوان متنی که یکهزار و چهارصد سال از عمر آن می گذرد تا رمزگشایی نشود چنانکه باید قابل فهم واقع نمی شود. این نگاه نگاهی منحصر به فرد است و تا انتهای بحث این اسلوب وجود دارد تا از باطن قرآن و انسان چیزهایی و یا حل اسراری به دست آید.

در همان بخش نخست اشاره به این مطلب می شود که برای ارتباط یافتن با قرآن باید طاهر بود و در منظر استادکاظم محمّدی چنانکه طهارت ظاهری به مانند غسل و وضو برای مس کردن قرآن و ارتباط یافتن با ظاهر قرآن لازم است چنانکه کسی بخواهد رازهای آن را در یابد و به باطن آن برسد باید دارای طهارت باطنی باشد. یعنی برای ظهر قرآن طهارت ظاهری، و برای باطن قرآن طهارت باطنی لازم است. و لذا آیه ی شریفه ای که متذکّر این مقوله می شود باید در هر دو حال مورد توجّه قرار بگیرد: «لا یمسّه الاّ المطهّرون». مولانا نیز شأن قرآن را قدسی دانسته و بر این است که با دیگر کتب نه مقایسه می شود و نه کسی حق این قیاس را دارد، که هر نوشته ای غیر از قرآن ئهر چند بامحتوا و اصیل و دقیق باشد، غیر قدسی و غیر سماوی است. در این باره است که با استناد به مثنوی معنوی . کتابهایی مانند شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی یا کتاب خواندنی و اثربخش کلیله و دمنه را هرگز برابر با قرآن نمی داند و هر که این هر سه را با هم برابر کند و یا قصد قیاس داشته باشد نشان از آن دارد که چیزی از حقیقت را نمی داند.

در قسمتی دیگر از همین بخش به ابیاتی از مثنوی معنوی استناد می کند که قرآن به عنوان وحی الهی و اثری قدسی و آسمانی چنان است که برای انسان تا روز قیامت همه نوع غذای معنوی و روحانی تدارک دیده است و هیچ بخشی از معنای انسان را نادیده نگذاشته است. لایه لایه دار بودن و بطن های درونی قرآن را همواره رازآمیز و انسان را که به دنبال حقیقت و حکمت است را وادار می کند تا به رسیدن به بطنهای درونی خود با بطون قرآن ارتباط برقرار کند. چنان که می گوید:

ناطق کامل چو خوان پاشی بود		خوانش، پُر هرگونه ی آشی بود
که نماند هیچ مهمان بی نور		هر کسی یابد غذای خود جدا
همچو قرآن که به معنی هفت توست		خاص را و عام را مطعم در اوست

در بخش دوّم که جذبه ی کهربا نام دارد با بیتی از دیوان کبیر بدین شرح آغاز می شود:

کهربای تو را شوم کاهی، جذبه ی کهربا بیاموزم

از دو عالم دو دیده بر دوزم، این من از مصطفی بیاموزم

در این بخش به نگرش مولانا در مثنوی معنوی به انسان و لایه لایه بودن باطن انسان از طریق بیان حکایات و قصص می پردازد و با تبیین بطون انسان تحلیلهای خاص در باره ی انسان مطرح می شود که بسیار قابل توجّه است. وجود لایه ها و بطون نشان از حجابهای تو در تو دارد و همین کار را برای انسانهای معمولی دشوار می کند و لذا آنان که اشرافی بر باطن قرآن دارند افرادی خاص هستند، چنانکه نویسنده در بخشی از این فصل می گوید: کشف حقیقت برای فردی که امام است اینگونه است که چون خودش نمی ¬بیند بلکه به او نشان می دهند. بین لفظ و معنا برای امام فاصله¬ای نیست اما برای مردم خودِ لفظ یک حجاب است. بله دقیقاً خود لفظ یک حجاب است و ما گرفتار حجاب کلمات هم هستیم، حجاب معنا خیلی عمیق ¬تر است. اولیای الهی و امام معصوم گرفتار لفظ و اسم نیست که برای او اسم تداعی‌کننده‌ ی معنا با تمام گستره و عمق آن است.

بخش سوّم کتاب نورِ جان نام دارد که از بیتی از دیوان کبیر مولانا وام گرفته شده است. در این بخش اشاراتی به فهم قرآن دارد که این فهم متعدّد بوده و هر کسی از آن به قدر نیاز و وسع خود نصیبی دارد. در ابیاتی مولانا در مثنوی معنوی با تکیه بر سخنان حکیم سنایی اشاره می کند:

خوش بیان کرد آن حکیم غزنوی		بهر محجوبان مثال معنوی
که ز قرآن گر نبیند غیر قال		این عجب نبود ز اصحاب ضلال
کز شعاع آفتاب پر ز نور		غیر گرمی می نیابد چشم کور

چنانکه نابینا از آفتاب عالمتاب تنها و تنها گرمی آن را احساس می کند و از نور آن و روشنایی وافرش هیچ سهمی در دین و شناختن ندارد، برخی نیز از قرآن سهمی ظاهری در حد صورت الفاظ دارند و بس، هر چند که برخی نیز از این نیز دور و محرومند. داستانی در دفتر سوّم مثنوی معنوی در همین بخش ذکر می شود که نشان از دید باطنی دارد، یعنی آن دید باطنی با نور معنوی قرآن مقارن می شود و خوانشی معنادار را پدیدار می سازد که کاملاً خاص و استثنایی است.

در بخش چهارم که قامت عشق نام دارد نگرشی خاص را در خصوص قرآن و الفاظ قدسی آن بیان می دارد. قرآن را در بین دیگر آثار مکتوب و شخص پیامبر را در میان انسانهای متعدّد. قرآن کتابی است که دارای حروفی و کلمات و جملات است، پیامبر نیز انسانی است که دارای جسم و روح است. بسیاری در این ظهواهر و مشابهتها دچار وهم و خطا می شوند و در قیاسی خطا هر دو را از بابت تجانس صوری یکسان می پندارند و حال آنکه فرسنگها بین آنها فاصله وجود دارد. چنانکه مولانا می گوید این حروف که مثلاً گفته می شود الف لام میم، یا حا میم، یا طا ها و دیگر الفاظ مبارکه هر چند از الفبای مشهور و مرسوم تبعیّت می کند و در پاهر همانها را تداعی می نماید ولی در این دیدگاه قیاسی مع الفارق را مبتلا شده ایم، زیرا این کلمات و حروف از سوی خداوند و از عالمی قدسی آمده است و لذا یکسان انگاری آن با کلماتی که از همین جنس در دیگر کتابها دیده می شود عملی خطا و ناصواب است.

آخرین بخش نیز که نقشبندی عجب نام دارد به محتوای قرآن و آیات نورانی آن می پردازد و کم و کیف آن را از لحاظ محتوی نشانه می رود. به ماه و زمان نزول قرآن توجّه می دهد و از محتوای آن و وزنی که دارد سخن می گوید. مقارن نزول قرآن از وجود موجوداتی سماوی و شریف یاد می کند که ملائکه و روح عازم زمین می شوند تا قرآن را بر قلب انسان کامل فرود آورند. از این بابت شبهای قدر مطرح می شود و ارزش و اعتباری که در نطد عارفان دارد. در این مقطه است که با توجّه به لایه های درونی قرآن که محتاج تأویل است تآویلگر قرآن را صاحب عصمت یاد می کند و امام علی (ع) را در این راستا به تمامی قابل پیروی می داند.

کتاب با ذکر سه بیت از مثنوی معنوی و با شرح مختصر آن به پایان می رسد و این سه یت مهم در این کتاب چنین است:

از خدا می خواه تا زین نکته ها		در نلغزی و رسی در منتها
زآن که از قرآن بسی گمره شدند		زآن رسن قومی درون چه شدند
مر رسن را نیست جزمی ای عنود		چون تو را سودای سر بالا نبود

ویژگیها

کتاب عروسان معنی به مانند دیگر آثاری‌که از کاظم محمّدی در مجموعه مثنوی پژوهی و مولوی شناسی به انتشار رسیده در راستای معرّفی درست اندیشه های مولانا. در این کتاب هم نکات مهمی‌وجود دارد که به آن اشاره می‌شود:

1. صمیمی بودن متن که در واقع گفتاری است.
2. مطالب با استنادات زیاد به آیات و ابیات روان شده است.
3. دیدگاهی نو در تحلیل قرآن و انسان در آن وجود دارد.
4. تباورهای مولانا را در خصوص انسان و قرآن متذکّر شده است.
5. شروح به قدر کافی ماند و مستدل است.
6. کتاب در واقع تزی است که قبلاً کسی به این دقّت روی آن کار نکرده است.
7. ارجاعات به قرآن و آثار مولانا، چه در متن و چه در پاورقی از ویژگیهای‌کتاب است.

وضعیت کتاب

عروسان معانی، تألیف کاظم محمّدی

کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مختصر به زبان فارسی است و دارای 240 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ وجود دارد.

منابع مقاله

مقدّمه و متن کتاب

وابسته‌ها

مثنوی معنوی

مثنوی معنوی (مصحح محمدی)

مصحف خاموشان

بهاء ولد (سلطان العلمای بلخ)

آیات مثنوی معنوی

سید برهان‌الدین، مرشد مولانا

مولانا و دفاع از عقل

انسان در تعادل

تمهیدی بر معرفت نفس

تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور

مولانا و قرآن

آشنایی با قرآن (محمدی)

انسان ساختگی (از خود بیگانگی انسان)