انوار الحقيقة و اطوار الطريق و اسرار الشريعة

انوار الحقیقة و اطوار الطریق و اسرار الشریعة
انوار الحقیقة و اطوار الطریق و اسرار الشریعة
پدیدآوران	آملی، سید حیدر (نویسنده) موسوی تبریزی، محسن (شارح)
عنوان‌های دیگر	اسرار الشریعه و انوار الحقیقه انوار الحقیقه و اطوار الطریقه و اسرار الشریعه. شرح اسرار الشریعه و اطوار الطریقه و انوار الحقیقه
ناشر	نور علی نور
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1382 ش
موضوع	آملی، سید حیدر، 720 - 782؟ق. انوار الحقیقه و اطوار الطریقه و اسرار الشریعه - نقد و تفسیر عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 فلسفه اسلامی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏283‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏8‎‏الف‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

انوار الحقيقة و اطوار الطريقة و اسرار الشريعة، به زبان عربى، اثر سيد‌ ‎حيدر آملى، در باب عرفانى نظرى و عرفان عملى است.

ساختار

كتاب، در قالب يك مقدمه، سه وجه، دو اصل و دو قاعده تنظيم شده است.

گزارش محتوا

سيد‌ ‎حيدر، در اين اثر كوشيده اختلاف ظاهرى كه بين راه‌هاى معرفت و كشف واقع؛ يعنى شريعت، طريقت و حقيقت وجود دارد، به گونه‌اى، توجيه و تحليل كند. وى، معتقد است كه اين سه مفهوم، داراى يك مصداق هستند و با تعريف دين و انطباق آنها بر سه مفهوم نبوّت، رسالت و ولايت نتيجه گرفته كه مردم هم منحصر در سه صنف عوام، خواص، خاص الخاص هستند كه به همان سه مقام برمى‌گردد؛ بنابراین، از نظر وى فقه و كلام و عرفان اختلاف ذاتى با هم ندارند، بلكه مكمّل يك‌ديگرند.

مؤلف هم‌چنين با بيان اصول كلى انبياء و رسولان، به مطالعه‌ى اصول پنج‌گانه‌ى توحيد، عدل، نبوّت، امامت و معاد در سه مرتبه شريعت، طريقت و حقيقت پرداخته و خصوصيت هر كدام را بيان داشته است.

وجه اول، در تعريف شريعت و طريقت و حقيقت و بيان اتحاد و وحدت آنهاست. وجه دوم، در بيان برتر بودن اهل حقيقت بر اهل طريقت و شريعت و بالاخره وجه سوم، در بيان احتياج عقل به شرع و هم‌چنين افتقار شرع به عقل است.

در اصل اول، از ضوابط كلى مقرر بين انبياء و رسل و اولیاء و ائمه، از آدم(ع) تا خاتم(ص) و از او تا مهدى(ع)، مبنى بر رساندن هر انسانى به كمالى كه به حسب استعداد و قابليت براى وى معين شده و بيرون آوردن او از دركه نقصان و جهل به اندازه تلاش و توان وى، سخن به ميان آمده است.

در اصل دوم، از اينكه سير و سلوك و طلب كمال، تنها ويژه انسان نيست، بلكه همه موجودات و مخلوقات علوى و سفلى در حال سير و سلوك و طلب كمالند، بحث شده است.

در قاعده اول، به بحث از اصول خمسه (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) در مراتب سه‌گانه شريعت، طريقت و حقيقت پرداخته شده است.

در قاعده دوم، از فروع پنج‌گانه نماز و روزه و زكات و حج و جهاد در مراتب سه‌گانه شريعت و طريقت و حقيقت و علت تقديم هر كدام بر ديگرى و... سخن به ميان آمده است.

پاره‌اى از مباحث مهم كتاب:

به نظر مؤلف، شريعت و طريقت و حقيقت نام‌هاى مترادفى هستند كه به اعتبارات گوناگون بر يك حقيقت صدق مى‌كنند. شريعت، اسمى است كه براى راه‌هاى الهى وضع شده و دربردارنده اصول و فروع و مباح و واجب و مستحب است.

طريقت، تمسك به احتياط‌آميزترين، نيكوترين و محكم‌ترين راه‌هاى الهى است و حقيقت، اثبات وجود چيزى است از روى كشف و عيان يا حالت و وجدان.

مؤلف، اقسام بسيارى از عبادات را بر هر سه وجه بيان كرده است؛ مثلاً درباره وضو توضيح مى‌دهد كه وضوى اهل شريعت نزد عام و خاص مشهور و افعال آن بر سونه واجب، مندوب و ادب است. واجب، خود، بر دو گونه است: افعال و كيفيات. افعال واجب، پنج چيز است: نيّت، شستن صورت، شستن دو دست، مسح سر و مسح روى پا و...

وضوى اهل طريقت عبارت است از پاک‌سازى نفس از رذايل اخلاقى و پاکيزه كردن عقل از افكار پليد و پيراستگى سرّ از نظر به اغيار و طهارت اعضا از كارهایى كه نه مطابق عقل است و نه موافق شرع و...

وضوى اهل حقيقت عبارت است از طهارت سرّ از مشاهده غير. نيّت وضوى اهل حقيقت، اين است كه سالك قصد مى‌كند در سرّش غير از او را مشاهده ننمايد و شستن دستان، به معناى عدم توجه به دارایى‌هاى دنيايى (مال و مقام) و دارایى‌هاى آخرت(زهد، طاعت، حسنات و نعمت‌هاى بهشتى) و مسح سر، عبارت از پاک كردن باطن از خودبينى و تعيّن وجودى است و مسح پا، منزه كردن قواى علمى و عملى از حركت در غير مسير الهى و فناى اوست.

پيامبران، شريعت را در درجه اول به مردم مى‌آموزند و آنها را به توحيد الهى و بندگى خداوندِ يكتا فرامى‌خوانند، امّا اولیاى خدا آموزش‌هاى پيامبران را به‌طور كامل فراگرفته و مردم را به تعميق شريعت و طى طريقت و رسيدن به حقيقت فرامى‌خوانند كه همان توحيد وجودى است؛ بنابراین، هر پيامبرى بايد نقبا و اولیايى داشته باشد كه پس از او به تربيت امتش همّت گمارده و حقيقت شريعت او را به مردم زمان پس از خود بنمايند.

مؤلف، معتقد است كه هر پيامبرى، دوازه نقيب و ولىّ داشته كه پس از او در ميان امّت مى‌كوشيده‌اند و توحيد وجودى را ترويج مى‌كرده‌اند و پيامبر اسلام نيز دوازده نقيب دارد و چون او خاتم الانبياست، دوازدهمين ولىّ پس از او نيز خاتم اولیاست و بى‌ترديد او زنده و در ميان ماست؛ به هر حال، سلوك انسان در گرو عمل به شريعت، پيمودن طريقت و يافتن حقيقت است و اين همه، با عبوديّت، امكان‌پذير است.

توحيد حقيقى در مشرب عرفان: مؤلف، توحيدى را كه اهل عرفان دريافته‌اند، برترين مراتب توحيد مى‌داند. وى، تصريح مى‌كند كه توحيد حقيقى، برتر و بزرگ‌تر از آن است كه با عبارت بيان شود يا با اشاره و تعريف نشان داده شود، پس عبارت و اشارت، حجاب و نقاب آن است، زيرا فهم و فكر به ژرفاى آن نمى‌رسد.

مؤلف، در اصل اول كتاب، توحيد را مشتمل بر دو قسم توحيد انبياء و توحيد اولیاء مى‌داند و اولى را توحيد الوهى و دومى را توحيد وجودى مى‌خواند. توحيد انبياء را آن توحيد الهى ظاهرى و فراگيرى كه همان دعوت خلق به عبادت خداوند و رهایى از بندگى خدايان مقيّد يا دعوت عمومى به اثبات خداى يكتا و نفى خدايان بسيار است، معرفى مى‌كند و توحيد اولیاء را توحيد وجودىِ باطنىِ خاص كه همان دعوت به مشاهده وجود مطلق از مشاهده موجودات مقيد يا دعوت به اثبات وجود يگانه حق واجب بالذات و نفى وجود وجودات بسيار ممكن بالذات است، قلمداد مى‌نمايد.

وضعيت كتاب

كتاب، با تحقيق و تعليق و مقدمه آقاى سيد‌ ‎محسن موسوى تبريزى، توسط انتشارات اسوه به زيور طبع آراسته شده است. ايشان، در مقدمه مفصلى كه نوشته‌اند، مباحث زير را مورد بحث و بررسى قرار داده‌اند: جمع بين شريعت و طريقت و حقيقت، مراتب فناء و معرفت، علم شريعت و علم حقيقت و علم باطن، ملكوت عالم، انسان كامل صاحب مقام ولايت مطلقه، مراتب ايمان و اسلام، طبقات عابدين و مراتب عبادت، هدايت و مراتب ثلاثه آن، كشف و شهود و اقسام آن.

فهرست آيات، احاديث، آثار، امثال، اشعار عربى، اشعار فارسی، اعلام معصومين، اعلام(اسماء و القاب)، قبايل و فرق و طوايف، اماكن، كتب و مصادر، اصطلاحات فنى و محتويات كتاب، همگى در پايان كتاب ذكر شده است.