عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر
| نام | عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر |
|---|---|
| نام‌های دیگر | امیر عنصرالمعالی
امیر کیکاوس بن اسکندر کیکاوس بن اسکندر |
| نام پدر | اسكندر |
| متولد | قرن پنجم |
| محل تولد | |
| رحلت | در حدود سال 480ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | قابوس نامه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03403AUTHORCODE |
كيكاوس بن اسكندر عنصر المعالى (در حدود سال 480ق)، ملقب به عنصر المعالى، از امرا و پادشاهان آل زيار بوده كه چندى نيز بر قسمتى از كوهستان‌هاى فراخ مازندران (طبرستان و گرگان) حكمرانى مى‌كرده است.
ولادت
وى در اوايل قرن پنجم هجرى به دنيا آمده است.
تحصیلات
او نوه شمس المعالى قابوس بن وشمگير، حاكم بزرگ آل زيار بود و در كودكى و نوجوانى علوم و فنون زمان خود را در دربار پدر و پدربزرگ فراگرفت و طبق رسوم آن روز، آداب حكومت و ملك‌دارى را نيز آموخت.
كيكاوس ظاهرا اطلاعات عميقى در ادبيات فارسى و عربى، منطق و حكمت، فلسفه و آئين حكومت و اخلاق داشته است و در دوران حكومت خود بر بخشى از متصرفات دولت آل زيار، رعايت عدل و انصاف را سرلوحه اعمال خود قرار داده بود.
وى در جوانى، به سير و سياحت پرداخت و چندى نيز در دستگاه سلطنت دوره دوم غزنويان، سلطان مودود غزنوى بسربرد و با اين سلطان، در جنگ‌هاى هند شركت كرد.
وى همچنين در جنگ‌هاى مسلمانان با روميان نيز حضور يافت و به سفر حج رفت. اين سفرها به همراه مطالعات عميق علمى و ادبى و آشنايى با شيوه ملك‌دارى و حكومت، وى را بر آن داشت تا در اواخر عمر، كتاب بزرگى به نام «قابوسنامه» را در اخلاق، رفتار و طريق رفتار با ديگران و... به رشته تحرير درآورد كه اين كتاب از لحاظ سبک نگارش و تنوع موضوعات در نوع خود بى‌نظير است.
وى قابوسنامه را در پند و اندرز و خطاب به فرزندش گيلان شاه نوشت و نصايح گوناگونى را كه حاصل يك عمر تجربه وى بود، در اختيار پسرش نهاد.
وى در اين كتاب، نكات اخلاقى مختلفى نظير: رعايت حقوق و احترام پدر ومادر، نحوه خوردن و آشاميدن، اغذيه و اشربه گوناگون، عشق و محبت، شكار، ورزش (چوگان‌بازى) نحوه مديريت، رعايت حق و حقوق مردم، لزوم فراگيرى دانش‌هاى روز و... اشاره كرده است.
بيان جزئيات در مسائلى چون طب قديم و جديد، نجوم و ستاره‌شناسى، بردگان، طبقات مختلف مردم، چگونگى تجارت و خريد و فروش و... حكايت از وسعت ديد و دانش وى داشته و رنج او را در فراهم آوردن اين اطلاعات نشان مى‌دهد.
وى در پندنامه بزرگ خود، به صراحت از اشتباهات و خطاهاى خويش كه در جوانى و بر اثر بى‌تجربگى انجام داده، اظهار ندامت كرده و خواهان پند گرفتن خوانندگان از اين خطاها شده است.
كتاب قابوسنامه كه به سبب نصايح و اندرزهاى فراوان آن به نصيحت‌نامه و پندنامه نيز معروف گشته، همواره محبت را اصل اساسى در ارتباط با ديگران دانسته است و نویسنده در اكثر فرازهاى كتاب، خطاب به فرزند خود، مثال‌هايى از تاريخ گذشته ايران و درگذشتگان را ذكر كرده كه هريك، جنبه عبرت‌آموزى داشته و به حق، حتى هم‌اكنون نيز خوانندگان خود را به تأملى عميق واداشته و آنها را تحت تأثير قرار مى‌دهد.
متن روان و شيواى قابوسنامه، نشان‌دهنده پختگى قلم نویسنده و پيشرفت ادبى ايران در قرن پنجم هجرى است، به‌گونه‌اى كه اين كتاب از لحاظ محتوا و عمق بينش، با بسيارى از كتب ادبى فعلى قابل مقايسه بوده و حتى برتر شمرده مى‌شود.
وفات
تاريخ دقيق وفات وى، به‌درستى معلوم نيست. همين قدر مى‌دانيم كه در اواخر قرن پنجم هجرى در حدود سال 480ق و ظاهرا چندى پس از تأليف كتاب بزرگ خود، درگذشته است. وى يكى از ستاره‌هاى بزرگ فرهنگ و هنر ميهن كهنسال ما به شمار مى‌رود كه برگ زرين ديگرى بر افتخارات ايران‌زمين اضافه نموده است.