تحقيق و تقريرات في باب البيع و الخيارات
تحقيق و تقريرات في أبواب البيع و الخيارات، تقریرات درس بیع آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری (متوفی 1365ش)، به قلم آیت‌الله شیخ حسین حقانی زنجانی (متوفی 1398ش) است. این اثر در هفت جلد به زبان عربی منتشر شده است.
| تحقيق و تقريرات في باب البيع و الخيارات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شریعتمداری، کاظم (نويسنده) حقانی، حسین (گردآورنده) |
| ناشر | تولا |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1388ش/2009م/1430ق |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 14، عقود و ايقاعات، خیارات، معاملات (فقه) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | BP 190 /ش4ت3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر تقریظ آیت‌الله شریعتمداری بر کتاب طهارت که آیت‌الله حقانی در اینجا نیز آورده، مقدمه مقرر و طرح مباحث مختلف بیع در هفت جلد است. نویسنده هر بحث فقهی را با نقد و بررسی دیدگاه‌های مختلف و انتخاب بهترین نظر طرح کرده است. طرح دیدگاه‌ها گاه با ذکر نام و گاه بدون ذکر نام نویسنده یا کتابش مطرح شده است.
گزارش محتوا
آیت‌الله شریعتمداری در تقریظی که بر کتاب نوشته علم فقه را از اشرف علوم دانسته است چراکه راهنما و نجات برای کسی است که به آن تمسک و بر آن اعتماد کند. سپس تلاش شیخ حسین حقانی در موضوع فقه و حضور سال‌های متعدد در دروس خویش و تحریر بسیاری از دروس ایشان در حوزه علمیه قم را در سطحی عالی را مورد تأیید قرار داده است؛ به‌عنوان‌مثال به مطالعه نوشته‌های مباحث طهارت اشاره کرده و آن را دلیلی بر عمق صاحبش و حسن بیان و زیبایی اسلوبش دانسته که تحقیقات و تقریرات ایشان را به‌طور کامل ارائه کرده است[۱].
مقرر کتاب در مقدمه به تمایز علم فقه با سایر علوم اسلامی اشاره کرده و تصریح کرده که هیچ‌یک از علوم اسلامی همانند آن نیست؛ چراکه علم فقه علمی است که از احکام شرعی اسلامی و مبادی و ادله احکام الهی و تحقیق و مطالعه آن و از وظایف انسان در اجتماع و حتی در کارهای شخصی و حالات مختلفش بحث می‌کند. این علم حتی ارتباط نزدیکی با چگونگی زندگی پس‌ازاین دنیا در عالم برزخ و روز قیامت دارد و این علم وظایف و اکمال اعمالی که زندگی بعدازاین دنیای فانی به آن نیاز دارد را مشخص می‌کند. این علم به‌روشنی ارتباط علمی و روحی بندگان با خالق خویش و همچنین احکام و مسائل متعلق به ایشان را بیان می‌کند. از ویژگی‌های فقه اسلامی عمل به قوانین و اقوال فقها با دقت است که موجب رشد و تعالی و تکامل ارواح بشری و در نتیجه موجب سعادت بشری در دنیا و آخرت می‌شود؛ چراکه بدیهی است اگر حیات انسانی سعادت و صحت در جسم و روح در خانواده و اجتماعی که در آن زندگی می‌کند را بخواهد به‌ناچار باید از اوامر و قوانین آسمانی صحیح تحریف‌نشده استفاده کند و حصول آن جز از طریق ارتباط با مسائل مرتبط با فقه و فقاهت و شناخت اوامر آسمانی ممکن نیست[۲].
پس یکی از مصادر اصلی معتبر علم فقه «قرآن کریم» و مصدر دیگر هزاران روایت و حدیث منقول از طرق صحیح و معتبر از رسول(ص) و ائمه معصومین(ع) است. راستی کدام‌یک از علوم بشری و حتی علوم اسلامی این ویژگی را داراست؟ تحقیق و اجتهاد در قرآن و روایات و استفاده از مصادر وحی مسئولیتی مهم و خطیر است که هرکسی قادر به قبول و اکمال آن نخواهد بود؛ بنابراین کسانی باید این وظیفه را به‌عهده بگیرند که علاوه بر تخصص و اجتهاد متصف به پاکی و صداقت و دقت در فهم باشند[۳].
مقرر سپس به استفاده خود از دروس فقهای بزرگی چون امام خمینی(ره)، ملا هاشم آملی اشاره کرده است. سپس به بهره‌هایی که از حلقات درس سید محمدکاظم شریعتمداری به مدت بیست‌وسه سال برده و تبدیل آن دروس فارسی را به لغت عربی پس از اتمام درس تصریح کرده است[۴]. «درس‌های ایشان را که به زبان فارسی بود هر روز بعد از درس، تبدیل به زبان عربی می‌کردم و نوارهای این درس‌ها نیز اینک موجود است. در عرض 23 سال استفاده از درس خارج آن مرحوم تقریباً یک دوره کامل فقه از بیع مکاسب تا آخر خیارات و مباحث: طهارت، صوم، زکات، خمس و... را حاوی متجاوز از 700 دفترچه 200 برگی به زبان عربی اینک موجود است»[۵].
نویسنده معتقد است از جمله واضحات تاریخی آن است که هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان از مکه به مدینه امری عادی نبوده است؛ به‌گونه‌ای که مدتی در مکه زندگی کنند و سپس به مدینه هجرت کنند و در آنجا بدون هدف اسلامی خاصی ساکن شوند؛ بلکه این مبدأ تحول عظیمی در اسلام و مشخصه برای دو دوره و مرحله ممتاز یعنی مرحله اول در مکه و مرحله دوم در مدینه بود. نگاهی دقیق به تواریخ معتبر اسلامی برای ما روشن می‌کند که هر یک از دو دوره از دیگری با مشخصات و ویژگی‌های خاصی متمایز است. از جمله این‌که: در زمانی که پیامبر(ص) در مکه زندگی می‌کرد حکومت واقعی تشکیل نداد و مسلمین در آنجا متفرق و پراکنده و مستضعف بودند؛ به‌گونه‌ای که گاه از ترس کفار و مشرکین محصور در شعب ابی‌طالب بودند و گاه به حبشه مهاجرت کردند و به انواع ستم‌ها گرفتار بودند که تفصیل آن در تواریخ معتبر موجود ذکر شده است؛ اما پس از هجرت به مدینه منوره، تحولی بزرگ در عالم اسلامی ایجاد شد و حکومتی راستین تشکیل گردید و اسلام از جهات مختلف قدرتمند و متحول شد و آثار متعدد اسلامی بر آن مترتب شد؛ همان‌گونه که کمترین تأملی در آیات قرآن کریم بیانگر آن است؛ آیات نازله در مکه بیشتر متضمن عقاید و خلقیات و مواعظ و نصایح و ذم منکرین و مخالفین است و بسیار کم مطلبی درباره تشریع دربر دارد؛ بلکه منظور از آیات زکات و صلاتی که در مکه نازل گردید، صلات و زکات به معنی تشریع مصطلح نیست. برخلاف آیاتی که در مدینه منوره نازل شد که بیشتر متضمن تشریع و قانون‌گذاری است. همچنین شاهد بر این‌که حکومت اسلامی پس از هجرت به مدینه شکل گرفت، وجود همه ویژگی‌های حکومت و مقومات آن مانند این موارد است: تشریع قوانین برای تنظیم امور میان مسلمانان، قانون‌گذاری ارتباطات خارجه با دول و ملل اجنبی از مشرکین و اهل کتاب از یهود و نصاری، وجود نظام مالی و مالیات‌هایی که اساس و بنیان حکومت بر آن بود[۶].
برخلاف دیدگاه برخی از مستشرقان که می‌گفتند آیت‌الله شریعتمداری مخالف ولایت‌فقیه است، ایشان همانند بسیاری از فقها، بحث «ولایت‌فقیه» را در ابواب گوناگون فقهی خود آورده و به شکل مستقل نیز در کتاب البیع به این بحث پرداخته است و با صراحت، مُجری قوانین الهی را پس از معصومان، فقها می‌داند؛ چنان‌که می‌گوید: «مجری قوانین الهی، حُکام شرع هستند و این امر از مسلّمات فقه است. علاوه بر اجماعاتی که ادعا شده و نیز روایاتی که در این زمینه آمده، هرچند در تک‌تک اخبار ملاحظاتی هست، اما مجموع اخبار بر این دلالت دارد که مجری احکام، حاکمان شرعی هستند، حاکمان شرعی پیامبر(ص)، ائمه(ع) و ولی‌فقیه هستند»[۷].
وی همچنین در جلد چهارم کتاب تصریح می‌کند: «برای اثبات ولایت‌فقیه را‌ه‌های متعددی وجود دارد: اخبار فراوانی در منابع معتبر اسلامی در شأن علما و فقها و فضیلت آنها و روات احادیث وارد شده است. در میان این اخبار مستفیضه، اشارات و تلویحات و جملات متناسبی با مقام ولایت بلکه تصریحاتی بر ولایت‌فقیه وجود دارد. در کتاب وسایل نیز در باب قضاء در مسئله رجوع به روات احادیث، اخبار مستفیضه‌ای ذکر شده است»[۸].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات به‌صورت مختصر در ابتدای جلدهای کتاب آمده است.