قصص و أخبار جرت في عمان

قصص و أخبار جرت في عمان، تألیف محمد بن عامر بن راشد معولی، معروف به ابن عریق (متوفی 1190ق) است که با تحقیق سعید بن محمد بن سعید هاشمی منتشر شده است. این اثر، تاریخ عمان از زمان هجرت مالک بن فهم ازدی به عمان در ربع اول قرن دوم میلادی تا زمان احمد بن سعید بوسعیدی در سال 1156ق/1744م، را در بر دارد.

قصص و أخبار جرت في عمان
پدیدآوران	معولی افوی، محمد بن عامر (نویسنده) هاشمي، سعيد بن محمد بن سعيد (محقق)
ناشر	سلطنة عمان، وزارة التراث القومي و الثقافة
مکان نشر	عمان - مسقط
چاپ	1
موضوع	عمان - تاريخ
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏247‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏66‎‏ ‎‏ق‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این کتاب از مهمترین مصادر تاریخ عمان در مقطع زمانی انتقال از دولت یعاربه به دولت آلبوسعید در نیمه قرن دوازدهم هجری/هیجدهم میلادی است.

ساختار

کتاب با مقدمه تحقیقی خوبی در شرح حال مؤلف و شیوه نگارش او، نسخ و مصادر و شیوه تحقیق کتاب آغاز شده است. کتاب، فاقد مقدمه مؤلف و خاتمه است. نویسنده در نگارش مطالب، همانند مورخین پیش از خود، حوادث را پیاپی ذکر کرده است. البته برخی از نسخه‌نویسان برخی از عناوین را بر حاشیه کتاب نوشته‌اند. هاشمی متن کتاب را در 19 فصل مشتمل بر بخشهای متعددی تنظیم کرده است.

ابن عریق در نگارش کتاب بر کتب تاریخ و سیره مورخین پیش از خود اعتماد کرده است. اطلاعات این کتاب با کتاب «كشف الغمة الجامع لأخبار الأمة»، سرحان بن سعید ازکوی که حوادث عمان تا سال 1140ق/1728م، را در بر دارد تا حدود زیادی مطابقت دارد.

گزارش محتوا

ساکنان عمان مانند سایر کشورهای عربی، قبل از اسلام از قبایل عربی بودند که پس از پراکنده شدن و مهاجرت، به دلایلی از جمله موقعیت جغرافیایی این کشور، در این سرزمین سکنی گزیدند. این سرزمین تا پیش از اسلام در بیشتر برهه‌ای تاریخی خود تحت حاکمیت حکومتهای حاکم در ایران بوده است. پیش از اسلام عمان به‌دست خاندان «جلندی» از اعراب ازد اداره میشد که تحت سیطره دولت ساسانی بود.

پس از صلح حدیبیه، پیامبر اسلام برای دعوت مردم عمان به اسلام، عمروعاص را به آنجا فرستاد که نامه آن حضرت به اهل عمان در ص‌75 کتاب آمده است. در پی آن، جیفر بن جلندی و عبدبن جلندی، امیران عمان، اسلام را پذیرفتند و به پیروی از آنها اعراب عمان نیز اسلام آوردند.

عمرو در آن سرزمین ماندگار شد و پس از رحلت پیامبر و رسیدن این خبر به وی، تصمیم به بازگشت به مدینه گرفت و عبدبن جلندی و جیفر بن جشم عتکی و ابوصفره سارق بن ظالم به‌همراه جماعتی از ازد به‌همراه او به نزد ابوبکر رفتند. فردای آن روز ابوبکر مهاجرین و انصار را جمع نمود و خطبه خواند و جیفر و برادرش را بر اهل عمان حاکم قرار داد که صدقات را از اهلش دریافت و برای او ارسال کنند.

نویسنده در اینجا بخشی از تاریخ را متذکر نشده است و اوضاع عمان در زمان حکومت سه خلیفه دیگر را بیان نکرده است.

حکومت خاندان جلندی در دوره امویان ادامه یافت، اما در دوره قدرت‌یابی حجاج، او برای تحکیم موقعیت امویان در عمان و سرکوب خوارج و قبیله ازد، که دشمن وی بودند، به عمر این حکومت پایان داد و موفق به تحکیم نفوذ امویان در عمان گردید.

در سال 132ق، جلندی بن مسعود فرزند جیفر بن جلندی به حکومت رسید. نویسنده وی را سبب قوت مذهب و عادل و متقی و متواضع معرفی می‌کند. در سال 134ق، جلندی به قتل رسید و بنی‌جلندی بر عمان حاکم شدند که برخلاف جلندی اهل فساد و ظلم و جور بودند.

نویسنده پس از آن حکومتهای عمان را به پنج دوره تقسیم کرده است که به‌ترتیب حکام هر دوره را ذکر و به شرح احوال آن دوره می‌پردازد.

در سال 579ق، پس از اغتشاشاتی در عمان، دولت بنی‌نبهان بر این سرزمین حاکم شد که حکومت آنها بر عمان حدود پنج قرن استمرار یافت.

بعد از بنی‌نبهان، قدرت در عمان به دست یعاربه افتاد که نویسنده از ناصر بن مرشد بن مالک یعربی نام برده و وی را حاکمی عادل دانسته که در عمان عدل و ایمان را آشکار کرده است.

وضعیت کتاب

محقق کتاب تحقیق خوبی را در این کتاب انجام داده و مطالب و توضیحات خود را با ذکر منبع داخل [] ارائه کرده است.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع در انتهای کتاب آمده است. پس از فهرست منابع، یک بخش الحاقی دیده می‌شود که در ضمن 12 بخش، اسامی حکام دورههای مختلف و نیز اصحاب و تابعین عمان به‌ترتیب زمانی ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.