شرح جوهرة التوحيد المسماة إتحاف المريد بجوهرة التوحيد
شرح جوهرة التوحيد المسماة إتحاف المريد بجوهرة التوحيد، شرح عبدالسلام بن ابراهیم لقانی (متوفی 1078ق) بر «الجوهرة التوحيد في علم الكلام»، اثر والدش ابراهیم بن حسن لقانی مالکی (متوفی 1041ق) است. جوهرة التوحيد از جمله مهم‌ترین آثار کلامی اهل سنت است که لقانی در آن اصول اعتقادات را در 144 بیت به نظم درآورده است. در این کتاب همچنین اثری از محمد محیی‌الدین عبدالحمید (متوفی 1393ق) با عنوان «النظام الفريد بتحقيق جوهرة التوحيد» ارائه شده است. محمدعلی ادلبی و محمد محیی‌الدین عبدالحمید بر این اثر مقدمه نوشته‌اند.
| شرح جوهرة التوحيد المسماة إتحاف المريد بجوهرة التوحيد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لقاني، عبدالسلام بن ابراهيم (نویسنده)
ادلبي، محمد علي (مقدمه‌نويس) عبدالحميد، محمد محيي‌الدين (نویسنده) لقاني، ابراهيم بن ابراهيم (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | جوهره التوحيد. شرح
النظام الفريد بتحقيق جوهره التوحيد اتحاف المريد بجوهره التوحيد |
| ناشر | مکتبة دار الفلاح |
| مکان نشر | سوريه - حلب |
| سال نشر | مجلد1: 1411ق, |
| موضوع | اهل سنت - عقايد
لقاني، ابراهيم بن ابراهيم، - 1041ق. جوهره التوحيد - نقد و تفسير کلام اهل سنت - قرن 11ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 205/8 /ل7 ج9028 |
ادلبی در مقدمه‌اش بر این اثر ادعا کرده که لقانی تمام این منظومه را در پاسخ به درخواست احمد عرب شرنوبی در یک شب نوشته است. سپس با اشاره به اینکه بر این اثر شروح مختصر، متوسط و مفصلی نوشته شده است، چگونگی نگارش إتحاف المريد و جایگاه آن در بین شروح را این‌گونه توضیح می‌دهد: عبدالسلام فرزند مصنف بر این منظومه شرح بسیار مختصری نوشت و آن را «إرشاد المريد» نامید و سپس در پاسخ به نیاز گروهی از طلاب، شرحی متوسط با نام «إتحاف المريد بجوهرة التوحيد» نوشت که کتاب حاضر است[۱]. وی همچنین در این مقدمه به‌ترتیب زمانی، شروح و حواشی‌ای را که بر جوهرة التوحيد نوشته شده، معرفی کرده است[۲].
در ادامه مباحث کتاب، خلاصه‌ای از شرح حال نویسنده و شارح جوهرة التوحيد به نقل از «خلاصة الأثر في أعيان القرن الحادي عشر» محمد بن فضل‌الله محبی و نیز خلاصه‌ای از شرح حال محمد محیی‌الدین عبدالحمید نویسنده النظام الفريد به نقل از الأعلام زرکلی ذکر شده است[۳].
محیی‌الدین عبدالحمید نیز در مقدمه‌اش تصریح کرده که از گذشته دور آرزو داشته که شرحی بر شرح عبدالسلام بنویسد، مقاصد او را توضیح دهد و دشواری کلام او را آسان کند. او تأکید می‌کند که ادعا ندارد که مطالب جدیدی را در این شرح می‌نویسد که کسی ننوشته، بلکه به علمای گذشته اقتدا کرده است. آنچه از مباحث صحیح در آن وجود دارد، از توفیق خداوند و آنچه که خطا در آن است از خود اوست[۴].
إتحاف المريد عبدالسلام لقانی، شرحی مزجی است؛ بدین صورت که الفاظ و عباراتی از جوهرة التوحيد که نیاز به توضیح داشته، با متن شارح ممزوج شده و تنها با پرانتز از عبارات شارح متمایز شده است. متن إتحاف المريد در بالای صفحات و شرح و تعلیقات محیی‌الدین عبدالحمید در ذیل صفحات با شماره ذکر شده است.
حشویه و اهل حدیث از اشاعره و اهل سـنت، ظاهر عبارات و تعبیرات آیاتـى مـانند الرحمن على العرش استوى (طـه: 5) و كان عـرشه على الماء (هود: 7) را بر همان معناى ظاهرى عـرش، یعـنى تخت حمل کرده‌اند و در نتیجه مـعتقد شـده‌اند که خـداوند داراى تخت عظیم مـادى اسـت که بر آن نشسته و عالم آفـرینش را اداره مـى‌کند و به تدبیر امور مى‌پردازد و در روز قیامت هم بر آن نشسته و هشت فرشته آن را حمل مى‌کنند؛ به‌نـحوى که هـمه آن را خواهند دید[۵]. شارح نیز در این اثر، عرش و کرسی و قلم را «جسم عظیم نورانی» دانسته است[۶].
فهرست تفصیلی مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است.