هدية العارفين، أسماء المؤلفين و آثار المصنفين
هدية العارفين، أسماء المؤلفين و آثار المصنفين، فرهنگ اسامى نويسندگان، تأليف اسماعيل پاشا بغدادى، كتاب‌شناس و فهرست‌نگار مشهور است.
| هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بغدادی، اسماعیل (نویسنده)
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (نویسنده) خرسان، سید محمدمهدی (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | ذیل کشف الظنون |
| ناشر | دار إحياء التراث العربي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1951 م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
در ابتداى كتاب، منابعى كه در نگارش معجم از آنها استفاده شده است، ذكر شده كه «إعلام الأعلام»، «أمل الآمل»، «خلاصة الأثر»، «خلاصة الأفكار» و «رياض العارفين» از آن جمله است.
بغدادى اين كتاب را به روش الفبايى بر اساس القاب و نام كوچك تنظيم كرده است.
گزارش محتوا
شيوه نگارش معجم بدين‌گونه است كه در مورد هر فرد اطلاعاتى از قبيل نام كامل، شهرت، نسبت، سرزمين، مذهب، تاريخ درگذشت و آثار، ذكر شده است.
ذكر تاريخ و محل تولد و زندگى نويسندگان، محل تدريس و شرح سفرها و معرفى آثار آنان از ديگر اطلاعات كتاب است.
«هدية العارفين، أسماء المؤلفين و آثار المصنفين»، يكى از مهم‌ترين كتاب‌هاى «كتاب‌شناختى» است كه بغدادى پس از تأليف «إيضاح المكنون في الذيل على كشف الظنون»، به نگارش آن پرداخت و در حقيقت مى‌توان آن را مكمل و ذيلى بر دو كتاب كشف و ايضاح بشمار آورد. وى در اين دائرةالمعارف گونه دو جلدى با بهره‌مندى از منابع متعدد به معرفى حدود 9 هزار نویسنده به‌صورت الفبايى با نام كوچك (5398 شرح احوال در جلد اول و 3362 عنوان در جلد دوم) و ذكر حدود 50 هزار كتاب همت گماشت. از اين ميان دو هزار عنوان به دانشمندان ترك اختصاص دارد كه خود مرجع ارزشمندى براى شناسايى آنان بشمار مى‌رود.
بغدادى در اين اثر، برخى از كاستى‌هاى ايضاح را ترميم و تكميل كرده است؛ مثلاً در ايضاح تنها نام كتاب «قلادة النحر» بدون ذكر مؤلف آمده، اما در هديه، يكى از منابع اطلاعات او در باره نويسندگان يمنى، همين «قلادة النحر» بامخرمه است.
بغدادى در اين كتاب پس از شمارش آثار هر نویسنده، به شناساندن نسخه‌هاى موجود آنها پرداخته است و هرگاه نسخه‌اى را خود در كتابخانه‌اى ديده، به آن اشاره كرده و نيز نسخه‌هايى را كه خود در اختيار داشته، به‌تفصيل شرح داده است.
تدوين اين اثر ارزشمند به نوشته خود بغدادى، در 1325ق، به پايان رسيده است. تصوير اين نوشته در پايان جلد اول «كشف الظنون» چاپ شده است. بغدادى به چاپ اين كتاب نيز توفيق نيافت. جلد اول هديه به كوشش كيليسلى رفعت بيلگه و محمود كمال اينال، در 1951م و جلد دوم آن در 1955م، در استانبول به چاپ رسيد و سپس بارها در استانبول، بغداد و تهران تجديد چاپ شد.
وضعيت كتاب
كتاب، نخستين بار پس از درگذشت مؤلف، در استانبول انتشار يافته و سپس بارها در بيروت و بغداد و تهران، به طريقه افست به چاپ رسيده است.
نايل بيرقدار هم فهرستى از هديه تدارك ديده و آن را در 1990م، منتشر كرده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1383، جلد 12، ص 368، ايران‌ناز كاشيان.