مجالس ابن الجوزي في المتشابه من الآيات القرآنية

مجالس ابن الجوزي في المتشابه من الآيات القرآنية، تألیف جمال‌الدین ابی‌الفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد بن جوزی (متوفی 597)، کتابی است پیرامون متشابهات در قرآن کریم که با تحقیق شیخ باسم مکداش، به چاپ رسیده است.

‏مجالس ابن الجوزي في المتشابه من الآيات القرآنية
پدیدآوران	ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) مکداش، باسم (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 2013م , 1434ق,
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو مبحث کلی، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا شرح حال مفصلی از نویسنده ذکر شده و اطلاعات جامع و مفیدی پیرامون شیوخ، شاگردان، تعریفات علمی در مورد وی، عقیده، تصنیفات، محاسن، ابتلائات و تاریخ وفات وی ارائه گردیده و سپس به هدف کتاب اشاره گردیده و در پایان، نسخ خطی کتاب، توصیف شده است.

در مبحث نخست، ضمن دو مطلب زیر، به بررسی عقیده تنزیه و تجسیم در بین مسلمانان پرداخته شده است: نویسنده در مطلب اول، تنزیه خداوند از جسمیت و لوازم آن را عقیده اغلب فرق اسلامی دانسته و به اثبات چند نکته زیر پرداخته است:

1. اولا: عقیده تنزیه، عقیده جمهور فرق اسلامی می‌باشد؛ در این زمینه ابتدا به نقل قول بسیاری از علمای جدید و قدیم اهل سنت و جماعت مانند ابن حزم اندلسی ظاهری (متوفی 456ق)، ابومنصور بغدادی شافعی (متوفی 429ق)، فخرالدین رازی (606ق)، ملا علی قاری حنفی (متوفی 1014ق)، سید مرتضی زبیدی (متوفی 1205ق)، شیخ الازهر علامه سلیم بشری (متوفی 1335ق)، محمد عربی تبانی (متوفی 1390ق) پیرامون این عقیده پرداخته شده و سپس، به نظریه امامان شیعه مانند امام علی(ع)، حسن بن علی(ع)، امام سجاد(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) درباره این موضوع، اشاره شده است.
2. ثانیا: ادله نقلی قطعی بر تنزیه خداوند از جسمیت و لوازم آن، که در دو بخش زیر ارائه گردیده است:
   1. آیات قرآن: در این زمینه، به شانزده آیه از قرآن کریم که به نفی جسمیت از خداوند اشاره دارند، اشاره شده است از جمله: آیه 11 سوره شوری ليس كمثله شيء (چیزی مانند او نیست)؛ 65 سوره مریم هل تعلم له سميا (آیا برای او هم‌نامی می‌شناسی)؛ 60 و 74 سوره نحل و لله المثل الأعلی (و بهترین وصف از آن خداست)، فلا تضربوا لله الأمثال (پس برای خدا مثل نزنید) و آیه 3 سوره حدید هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عَلِيمٌ (اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چیزى داناست.
   2. احادیث دال بر تنزیه خداوند: از جمله این احادیث، روایتی است از پیامبر(ص) که فرمودند: «أقرب ما يكون العبد من ربه و هو ساجد فأكثروا الدعاء» (نزدیک‌ترین حالت عبدبه پروردگارش، در حالت سجده است، پس بسیار دعا کنید). نویسنده در شرح این حدیث، به نقل از جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق)، چنین عنوان داشته است که مراد از قرب و نزدیکی در این روایات، قرب منزلتی و رتبی است، نه مسافتی؛ زیراکه خداوند منزه است از مکان و مساحت و زمان.
3. ثالثا: ادله عقلی دال بر تنزیه خداوند از جسمیت و لوازم آن از حیث جهت و مکان.

در مطلب دوم، نظریه تجسیم نزد اهل حدیث و غلات شیعه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در مبحث دوم، در ضمن دو مطلب زیر، به بحث پیرامون محکم و متشابه در قرآن، پرداخته شده است: در مطلب اول، آیات محکم و متشابه و مسالک علما در آیات متشابه، مورد تعریف و بررسی قرار گرفته است. در این زمینه، سه مسلک زیر، مطرح و بررسی شده است:

1. تفویض علم نصوص متشابه به خداوند.
2. اثبات کیفیت و تفویض حقیقت آن به خداوند.
3. تأویل نصوص متشابه و دلیل قرآنی و روایی این مسلک.

در مطلب دوم، در دو بخش زیر، به بررسی نظریه تأویل نزد علمای سلف و جدید پرداخته شده است:

1. بخش نخست، به نظریه علمای سلف اختصاص یافته و در این زمینه، اقوال بزرگانی چون ابن عباس، مجاهد بن جبر شاگرد ابن عباس، سفیان ثوری، عبدالله بن مبارک، مالک بن انس، نضر بن شمیل، هشام بن عبیدالله رازی، احمد بن حنبل، امام بخاری، حافظ ترمذی، ابن جریر طبری، ابن حبان بستی و ابن قتیبه دینوری، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
2. بخش دوم، نظریه علمای خلف را در خود جای داده است که از جمله آنها، می‌توان از امام فخررازی، ابونصر قشیری (متوفی 514ق)، ابوعبدالله قرطبی (متوفی 671ق)، ابن حجر عسقلانی (متوفی 852ق)، راغب اصفهانی، ابن جوزی، ابن جماعه، ابن عراقی و ابوحیان اندلسی یاد کرد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب به‌همراه فهرست مصادر و مراجع، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن و بررسی صحت یا بطلان روایات، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.