سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان
| نام کتاب | سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | اقتداری، احمد (محقق)
سدید السلطنه، محمد علی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 2134 /س4م6 |
| موضوع | امارات متحده عربی
خلیج فارس، امارات |
| ناشر | امير کبير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10741AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
"سرزمين‌هاى شمالى پيرامون خليج فارس و درياى عمان در صد سال پيش" تاليف محمدعلى خان سديدالسلطنه بندر عباسى (1251 - 1320ش) كه زبان به فارسى مى‌باشد. نام ديگر كتاب مغاض اللئالى و منار اللياى بوده است كه مصحح كتاب نام جديد را برآن گذاشته‌اند.
ساختار
بعد از فهرست محتوايى، سرآغاز و مقدمه‌اى در ابتداى كتاب از مصحح محترم آقاى اقتدايى عنوان، ديباچه‌اى از مولف درباره انگيزه وى از نوشتن كتاب ذكر مى‌شود.
داراى بيست و دو فصل است كه تمامى اين فصول بر اساس اسامى شهرهاى جنوبى تقسيم و با عناوين بوشهر، خوزستان، شيبكويه، بندر لنگه، بندر خمير، بستك، لارستان، بندرعباس، ميناب، چاه بهار، گودار و پسابندر، و از جزيره‌هاى ايرانى واقع در درياهاى شمالى خليج فارس و درياى عمان با عناوين قشم، هرمز، لارك، هنگام، كيش، تنب، لاوان، هندرآبى، ابوموسى، سيرى، فرور، و خارك، در طى صد سال پيش سخن رفته و مطالب سودمندى ثبت و ضبط شده است.
گزارش محتوا
اين كتاب كه در چهار قسمت جلد بندى شده و دو جزء اول و دوم آن به خط مولف و دو جزء سوم و چهارم آن به خط كاتب است، از سال 1324ق، آغاز به تحرير آن شده و در سال 1332ق، اصل دست نويس به خط مولف پايان پذيرفته است.
كتاب حاوى مجموعه‌اى از مطالب متفرقه در خصوص آداب و رسوم، تجارت، كشتيرانى، وضع سياسى و حكومتى، مسائل جغرافيايى و اوضاع اجتماعى، راه‌ها و خطوط ارتباطى، مداخلات انگلستان و روسيه در خليج فارس، شرح حوادث و وقايع اتفاقيه و ريشه شناسى علل و اسباب وقايع، نقل قطعاتى از شعراى آن نواحى، خودسرى‌هاى شيخ خزعل در خوزستان، ارتباط بصره و خرمشهر، نرخ ارزاق و اجناس، ماليات‌ها و عوارض دولتى و بلدى، در سواحل و جزاير خليج فارس در دو سوى شمالى جنوبى آن است. نفت خوزستان، امتياز دارسى، امتياز تلگراف و امثال اين مواضيع بر ارزش تحقيقى كتاب مى‌افزايد.
همچنين درباره تمام شهرهايى كه در فصول مختلف نامى از آنها برده است، به ذكر طبخ، خوراك عمومى، ترتيب مواقع خوراك، محلات، مساجد، دكاكين، قانون ماليات، اسامى بساتين، اسامى انواع خرما، محصول ميوه جات، زراعت، شكار، مساحت‌ها، حمام‌ها، مدرسه‌ها، ذكر نام و حكومت بعضى از سلاطين و امراء چون شيخ سعيد بن قضيب و خاندانش در مناطق جنوبى ايران چون بندر لنگه و تاريخ خوانين، آن مناطق، پرداخته است.
مولف كتاب رسالات تحقيقى زيادى درباره خليج فارس و درياى عمان و سرزمين‌هاى دو سوى اين دو دريا نوشته است، لذا خود شاهد و ناظر عينى وقايع و حوادث اين سرزمين‌ها در محل وقوع بوده و آنچه را از زبان ديگران شنيده يا از كتبى نقل كرده است، دقيق و مستند و نزديك به واقع است و از جهت مطالعات اجتماعى و اقتصادى و فرهنگى و سياسى آن سرزمين‌ها در طول سده پيشين قابل اعتماد است.
مصحح محترم وقتى توالى موضوعات بسيار بى‌نظم، ولى پر مطلب و مفيد كتاب مغاص اللئالى و منار الليالى را ديده است، تصميم گرفت كه اين كتاب را به دو بخش جداگانه تقسيم كند و در هر قسمت موضوعات مربوط به آن قسمت را با نظمى روشن و قابل استفاده در يك فصل معين، و نام گذارى كند. لذا اين كتاب در دو مجلد كه اولى به نام سرزمين‌هاى شمالى پيرامون خليج فارس و درياى عمان در صد سال پيش و مجلد دوم با نام سرزمين‌هاى جنوبى پيرامون خليج فارس و درياى عمان در صد سال پيش تهيه و تنظيم گشته است.
در جلد اول از سواحل و جزاير ايرانى واقع در شمال خليج فارس و درياى عمان سخن در ميان است و در مجلد دوم از سرزمين‌هاى جنوبى خليج فارس؛ يعنى مسقط، عمان، امارات متحده عربى، قطر، بحرين، كويت و بصره.
بيشتر مطالب جلد دوم راجع به سواحل جنوبى خليج فارس را مرحوم سديدالسلطنه در كتاب ديگر خود به نام مفاتيح الادب فى تواريخ العرب و شقايق النعمان فى احوال مسقط و عمان نگاشته است.
اما كتاب حاضر از سواحل شمالى ايران در فصول جداگانه سخن ايراد نموده است.
وضعيت
مصحح محترم اگر توضيح و تعريفى براى فهم معناى واژهاى محلى يا بيان تغييرات نام منقطه‌اى لازم ديده، به متن يا زيرنويس صفحه افزوده است.
فهرستى از مطالب كتاب در ابتداى شروع كتاب آورده شده است. در ضمن نمايه‌اى در پايان كتاب توسط مصحح ذكر گرديده است.
منابع
1- متن و مقدمه كتاب.
2- مقاله‌اى از احمد اقتدارى درباره محمد على سديدالسلطنه.