الآحاد و المثاني
| الآحاد و المثاني | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن ابی‌عاصم، احمد بن عمرو (نويسنده) جوابره، باسم فيصل احمد (محقق) |
| ناشر | دار الراية |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1-مجلد2-مجلد3-مجلد4-مجلد5-مجلد6: 1991م , 1411ق, |
| موضوع | احاديث اهل سنت - قرن 3ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الآحاد و المثاني، تألیف احمد بن عمرو بن ابی عاصم (متوفی 287ق) معروف به ابن ابی عاصم، از اولین کتبی است که در موضوع صحابه نوشته شده است؛ لذا منبع مورد اعتماد نویسندگان پس از او در رابطه با صحابه بوده است. این اثر با تحقیق و تصحیح باسم فیصل احمد الجوابرة در شش جلد منتشر شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه مختصری از محقق و شرح‌حال و بررسی کتاب در بیش از پنجاه صفحه است. متن اثر مشتمل بر 3493 خبر است.
گزارش محتوا
محقق کتاب در مقدمه، شناخت صحابه و مناقب ایشان را از مهم‌ترین علوم شریعت دانسته است؛ چراکه ایشان فضلی عظیم در یاری رسول خدا(ص) و دینش و نشر اسلام پس‌ازآنحضرت داشته‌اند. او معتقد است: «صحابه با اموال و جان‌های خویش در راه خدا جهاد کردند و اسلام را نشر دادند و واسطه بین ما و رسول‌الله(ص) هستند. کتاب و سنت رسول‌الله(ص) را برای ما حفظ کردند، پس بهترین مردمان و نسل‌ها هستند که عدالتشان توسط خدا و رسول تثبیت شده است. پس چه کسی عادل‌تر از کسی است که خداوند او را در کتابش عادل دانسته و از مصاحبت او با نبی‌اش خوشنود گردیده است؛ بنابراین شناخت احوال صحابه و صفات کریمه و گرامی ایشان برای اقتدای به آن‌ها و تطبیق آن بر زندگی عملی بر دیگر مردم مقدمه است. علمای اهل سنت نیز به نگارش در رابطه با احوال، اخبار و اخلاق صحابه اهتمام ورزیدند و از اولین این کتب «الآحاد و المثانی» ابن ابی عاصم است و لذا به اقدام به تحقیق این کتاب کردم»[۱].
جوابره در بخشی از شرح‌حال ابن ابی عاصم اتهام ناصبی بودن او که ابن عساکر در تاریخش از لیلی بن نعمان دیلمی نقل کرده را رد کرده، می‌نویسد: «چه‌بسا اتهامش به ناصبی بودن ناشی از سعایت یا حسادت یکی از نزدیکانش بوده است؛ وگرنه او از اهل سنت و جماعت است که ابوبکر و عمر و عثمان و علی را به ترتیب قبول دارد و بزرگ‌ترین دلیل بر این مدعا کتاب «السنة» اوست»[۲].
الآحاد و المثانی از ارزش علمی بالایی برخوردار است زیرا از اولین کتبی است که به‌طور خاص در موضوع صحابه نوشته شده است؛ بنابراین مورد استفاده منابع پس از خود قرار گرفته است: ابونعیم در معرفة الصحابه فراوان از این کتاب و از الحلیه نقل کرده است. ابن اثیر در اسد الغابة، ابن حجر عسقلانی در الإصابة و طبرانی در المعجم الكبير نیز از این اثر بهره گرفته‌اند[۳].
نویسنده کتابش را بر قبائل مرتب کرده است؛ اما پیش از آن با روایت عشره مبشره (روایتی که در منابع اهل سنت آمده بدین‌صورت که پیامبر(ص) به ده نفر وعده بهشت داده است) آغاز کرده است؛ یعنی با ابوبکر و عمر و عثمان و علی و... و پس از ذکر این ده نفر، سابقین در اسلام مانند عبدالله بن مسعود و زید بن حارثه و بلال و عمار و خباب و صهیب را ذکر کرده است. سپس اهل بدر و احادیث وارد شده در فضیلت آن‌ها و اسامی شهدای بدر را ذکر کرده است. سپس به قبائل منتقل شده و با قریش آغاز کرده است؛ اول بنی‌هاشم و موالی بنی‌هاشم را ذکر کرده است. سپس بنی نوفل بن عبدمناف و موالی آن‌ها. پس‌ازآن بنی‌امیه و همین‌طور دیگر قبایل و احادیثی را که در فضائل هر قبیله وارد شده و فضیلت انصار و اهل یمن را برشمرده است. پس از برشمردن مردان به زنان پرداخته و با دختران رسول‌الله(ص) آغاز کرده است. سپس امهات مؤمنین و سابقات در اسلام را ذکر کرده است اما در باقی زنان ترتیب معینی را رعایت نکرده است[۴].
در ذکر شرح‌حال صحابه دو شیوه دارد: در رابطه با صحابه مشهور شرح‌حال مفصلی ذکر کرده است: نسب کامل، اسم مادر، آیا پدرش مسلمان بوده یا خیر، صفات اخلاقی او، برخی مناقب و فضائلش، زمان اسلام آوردنش... سپس از هر صحابی دو حدیث و غالباً ً همراه با طرق حدیث ذکر کرده است؛ اما در رابطه با صحابی غیر مشهور فقط نام و نام مادر و چه‌بسا یک یا دو حدیث از او ذکر کرده است[۵].
گاه نام یک صحابی در چند جا تکرار شده و یا نام صحابی ذکر شده ولی حدیثی از او نیامده است یا این‌که گفته شده که حدیثی ندارد. گاه نیز در نام یا قبیله یک صحابی تردید کرده است[۶].
طرق روایت بیشتر با صیغه «حدثنا» است؛ لکن گاهی نویسنده در سماعش از شیخش تردید کرده و با صیغه «أحسب» و «زعم» روایت می‌کند[۷]. وی درباره احادیث کتاب حکم می‌کند؛ برخی را صحیح و حسن و برخی را ضعیف می‌داند[۸].
وضعیت کتاب
نسخه مورد استفاده کتاب نسخه خطی از قرن هفتم (سال 651ق) است[۹].
فهارس آیات، اسامی صحابه ذکر شده در کتاب، احادیث مرفوعه به ترتیب حروف الفبا، احادیث مرفوعه به ترتیب مسانید، آثار و کلام صحابه و فهرست منابع در انتهای جلد ششم کتاب آمده است.
اقدامات محقق کتاب عبارت است از:
- نگارش شرح‌حالی مفصل درباره مؤلف؛
- نگارش مطالعه مفصلی درباره کتاب؛
- استنساخ متن از تنها نسخه کتاب با رعایت قواعد نگارش جدید؛
- تصحیح نص به‌قدر امکان و ضبط سندی و متنی با اعتماد بر مصنفات و تراجم و دیوان‌های مصنفات و تراجم و جوامع حدیثی؛
- استدراک صفحات سفید و پاک‌شده‌ای که در نسخه‌ای از جوامع حدیثی آمده است؛
- استخراج احادیث و آثاری ذکر شده در کتاب بدین‌صورت که ابتدا حدیث را از طریق شیخ مصنف و در صورت نیافتن از طریق شیخ شیخ مصنف و... نقل کرده است؛
- ذکر اقوال در حکم بر احادیث مرفوعه اگر حدیث خارج از صحیحین باشد؛
- شرح موجز مفردات نامأنوس؛
- شمارذاری احادیث و آثار از ابتدا تا انتهای کتاب؛
- شمارذاری تراجم و شرح‌حال صحابه؛
- ذکر مصادر شرح‌حال‌های که مصنف آورده است. گاه نیز برای برخی از صحابه شرح‌حال موجزی نوشته که بسیاری از این شرح احوال از تقريب المذهب یا الإصابة است؛
- ذکر جایگاه آیات از سوره‌ها در پاورقی؛
- تنظیم فهارس[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.