تفسير الطبري، جامع البيان عن تأويل آي القرآن
| تفسير الطبري، جامع البيان عن تأويل آي القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | [[ ]] ( ) |
| کد کنگره | |
تفسير الطبري، جامع البيان عن تأويل آي القرآن، یکی از قدیمی‌‌ترین و جامع‌ترین تفسیرهای قرآن، اثر محمد بن جریر طبری، مورخ و مفسر و فقیه نامور قرن سوم (224 یا 225ـ310ق) است.
نام کتاب
در خود این تفسیر عنوان آن ذکر نشده، اما طبری در کتاب تاریخ خود آن را «جامع البيان عن تأويل آي القرآن» نامیده و یاقوت حموی نیز در شرح احوال طبری، همین نام را آورده است.
شاگردان طبری و چگونگی دریافت تفسیر
به نظر می‌رسد که طبری تفسیر خود را بر دو طبقه از شاگردان املا کرده باشد. به گفته ابوبکر بن کامل، مشهورترین شاگرد طبری (متوفی 350ق)، طبری تفسیر خود را در 270 بر شاگردانش قرائت کرده، اما ابوبکر بن بَالَوَیْه، دیگر شاگرد وی، گفته است که طبری تفسیر خود را از 283 تا 290 بر ما املا کرد[۱].
عبدالعزیز بن محمد بن اسحاق طبری، که قبل از 310 زنده بوده و مدتی نزد طبری استماع تفسیر کرده، نسخه‌ای از تفسیر او را در بغداد دیده است. یاقوت حموی، جزئی از تفسیر طبری را به خط عبدالله بن احمد فَرغانی (متوفی 362)، مؤلف تکمله‌ای بر تاریخ طبری، یافته است. طبری تفسیر خود را با بحث‌های مقدماتی آغاز کرده، سپس روایت‌های ناظر به نزول قرآن را بر هفت وجه آورده و به ایراداتی که در این باب وجود دارد، پاسخ گفته است[۲].
تأثیر تفسیر طبری بر مفسران بعد از خود
تفسیر طبری تأثیر فراوانی بر مفسران بعد از خود نهاده و غالب مفسران در تفسیر آیات به نظر طبری اشاره کرده‌اند؛ برای نمونه مفسرانی چون علی بن احمد واحدی (متوفی 468)، شیخ طوسی (متوفی 460)، ابوبکر محمد بن عبدالله بن عربی مالکی (متوفی 543)، عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 546)، محمد بن احمد قرطبی (متوفی 671) و محمد بن جزی کلبی (متوفی 741) را می‌توان نام برد که مکرراً به آرای طبری اشاره کرده‌اند[۳].
عالمان اندلسی نیز به تفسیر طبری توجه جدی داشته‌اند. این را می‌توان از تلخیص این تفسیر توسط مفسران اندلسی دریافت؛ کسانی چون احمد بن عبدالله قرطبی (متوفی 333) و محمد بن احمد نحوی، مشهور به ابن اللجاش (متوفی 490). از این تلخیص‌ها ظاهراً هیچ نسخه خطی‌ای باقی نمانده است[۴].
نسخه‌های تفسیر طبری
از تفسیر طبری نسخه‌های خطی متعددی، به‌ویژه در کتابخانه‌های ترکیه، همچون ایاصوفیه و نورعثمانیه، موجود است.
چاپ‌های این اثر
این تفسیر بارها به چاپ رسیده است. نخستین طبع آن در 1321/ 1903 در قاهره، به کوشش مصطفی بابی حلبی و برادرانش صورت گرفت. چاپ مصحح و منقحی از آن با تحقیق و حواشی محمود محمد شاکر و بازنگری و بازشناسی احادیث آن به کوشش احمد محمد شاکر از 1374 تا 1388 در مصر انتشار یافت که تنها تا آیه 26 سوره ابراهیم را شامل می‌شود. دارالکتب العلمیه در دوازده جلد متن کل تفسیر را چاپ کرده و در تکمله این چاپ، احمد اسماعیل شکوکانی فهرست احادیث تفسیر را استخراج کرده است (بیروت 1420/ 1999). این چاپ ظاهراً افست از روی یکی از بهترین چاپ‌های کامل تفسیر طبری است که مصطفی سقا و دیگران در قاهره از 1954 تا 1957 منتشر کرده‌اند[۵].
چاپ موجود
تحقیق این چاپ از کتاب توسط دکتر عبدالله بن عبدالمحسن ترکی با همکاری ناشر (مركز البحوث و الدراسات العربية و الإسلامية بدار هجر) در 26 جلد منتشر شده است.
کتاب، فاقد مقدمه محقق بوده؛ لذا با مقدمه نویسنده آغاز می‌شود. دو جلد پایانی کتاب، به فهارس فنی اختصاص یافته است.
فهرست محتویات هر جلد در پایان آن درج شده و آدرس آیات در متن کتاب قید شده است.
پاورقی‌های کتاب حاوی اختلاف نسخ، آدرس روایات، ترجمه غرایب متن [۶]، بررسی صحت و ضعف روایات استفاده‌شده در متن[۷] و... می‌باشد.
ترجمه‌های فارسی تفسیر طبری
بخش‌هایی از تفسیر طبری به قلم محمدباقر خالصی به فارسی برگردانده شده است. همچنین اثری به زبان فارسی به‌عنوان ترجمه تفسیر طبری در 1339ش، در تهران به چاپ رسیده که نادرستی انتساب آن به طبری اثبات شده است[۸].
منابع مقاله
- متن کتاب.
- مصلایی‌پور، عباس؛ رحمتی، محمدکاظم، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1382.