مسند الروياني و بذيله المستدرك من النصوص الساقطة

مسند الروياني و بذيله المستدرك من النصوص الساقطة
پدیدآوران	[[ ]] ( )
کد کنگره	‏‎

مسند الروياني و بذيله المستدرك من النصوص الساقطة یا «مسند الصحابة»، اثر ابوبکر محمد بن هارون رویانی رازی آملی طبری (متوفی 307ق)، کتابی است حدیثی، حاوی 1545 روایت. در پایان کتاب استدراکی از نصوص ساقطه در 328 شماره آمده است.

این اثر توسط ایمن علی ابویمانی مورد تحقیق قرار گرفته و در سه جلد منتشر شده است.

دو جلد اول آن به مسند مذکور و جلد انتهایی آن به مستدرک اختصاص یافته است.

ساختار

در ابتدای کتاب، مقدمه محقق در سه بخش آمده و سپس متن اصلی، مشتمل بر نام 114 نفر از صحابه رسول خدا(ص) و در ذیل هرکدام برخی از روایاتشان، ذکر شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ابتدا ترجمه رویانی و راویان کتابش ذکر شده، سپس اهمیت این اثر به‌همراه حجم و اجزاء و ترتیبش بیان شده و مطالبی در باب نسخ مورد استفاده محقق و اسانید متعددی که مسند با آن روایت شده، ذکر گردیده و در پایان، روش تحقیق و کارهایی که محقق در این اثر انجام داده، نقل شده است.

رویانی نام 114 نفر از اصحاب رسول خدا(ص) را برشمرده و برخی از روایات هریک را آورده است‌. در مسند موجود رویانی، نام خلفای سه‌گانه و امیرالمؤمنین(ع) و بسیاری از اصحاب مشهور وجود ندارد. این موضوع به سبب ناقص بودن نسخه‌ای است که از مسند رویانی‌ موجود‌ است؛ زیرا نسخه چاپ‌شده، که در دو جلد است، از جزء شانزدهم شروع شده و به جزء سی‌وسوم خاتمه یافته است که البته جزء سی‌ودوم‌ را‌ نیز ندارد؛ بنابراین، به‌احتمال‌زیاد، در جزءهای اول تا پانزدهم مسند، اصحاب مشهور بوده‌اند؛ چنان‌که معلوم نیست آیا مسند‌ رویانی‌ پس از جزء سی‌وسوم‌ ادامه‌ داشته است یا خیر، اما به نظر می‌رسد چنین بوده است؛ زیرا در مسندِ صحابیات، جز نام یک نفر (فاطمه بنت قیس) را‌ نیاورده‌ و با توجه به شخصیت‌های‌ مشهوری، مانند عایشه، که روایات زیادی هم داشته‌اند، بعید می‌نماید از آنان غفلت کرده باشد.

محدثان به کتاب مسند توجه داشتند و آن را به‌صورت سند متصل به رویانی روایت می‌کردند. مسند رویانی مشتمل بر 1545 روایت است. رویانی 300 حدیث آن را به نقل از محمد بن بشار، 190 حدیث را به روایت از محمد بن اسحاق صغانی و 160 حدیث را به نقل از عمرو بن علی فَلّاس روایت کرده است. مسند رویانی در میان زیدیان طبرستان نیز رواج داشته است. علی بن بلال آملی (متوفی نیمه نخست قرن پنجم) در «شرح الأحكام» خود نقل‌قول‌هایی از آن را به‌واسطه ابوالحسین علی بن اسماعیل فقیه و ابوعلی حمد بن محمد بن علی بن هاشم آورده است.

جلد سوم کتاب که به استدراکات نصوص رویانی اختصاص یافته، با مقدمه محقق آغاز می‌شود. این مقدمه حاوی توضیحاتی درباره محتوای این جلد از کتاب است. پس ‌از آن 328 روایت از 56 صحابی آمده که دو تن از آنان از زنان می‌باشند.

وضعیت کتاب

دو چاپ از مسند رویانی در دست است. بار نخست، ایمن علی ابویمانی آن را با عنوان «مسند الروياني و بِذَيلِهِ المستدرك من النصوص الساقطة»، در قاهره در 1416/1995 و بار دیگر، آن را ابوعبدالرحمان صلاح بن محمد بن عویضه و با عنوان «مسند الصحابة المعروف بمسند الروياني» در بیروت در 1417/ 1997 منتشر کرده‌اند. چاپ نخست، تخریجات، تعلیقات و فهرست‌های مناسبی دارد. رویانی جزء مختصری در دو برگ با عنوان «تزويج فاطمة بنت رسول‌الله(ص) بعلي ‌بن أبي‌طالب(ع)» دارد که در یک نسخه خطی باقی مانده و متن آن را صلاح‌الدین منجّد منتشر کرده است. احتمال دارد که جزء مذکور در اصل، بخشی از مسند او بوده باشد که جداگانه نیز کتابت شده است.

فهرست محتویات و فهارس فنی در پایان جلد سوم درج شده است.

فهرست محتویات دو جلد اول نیز در انتهای جلد سوم آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر مصادر و مراجع احادیث، به اختلاف نسخ نیز اشاره شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رضایی، علی‌اکبر، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1394ش.
3. هدایت‌پناه، محمدرضا، «مکتب صحابه‌نگاری حدیثی؛ اهداف، مزایا و نقایص»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز و زمستان 1393، شماره 37، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، به آدرس: http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1114853