الإلمام بأخبار من بأرض الحبشة من ملوك الإسلام

‏الإلمام بأخبار من بأرض الحبشة من ملوك الإسلام
پدیدآوران	مقریزی، احمد بن علی (نويسنده) عبدالنعیم ضیفی عبدالنعیم (محقق و معلق)
عنوان‌های دیگر	دراسة عن الإسلام في شرق افریقا و الحبشة
ناشر	المکتبة الأزهرية للتراث
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	2006م
چاپ	1
موضوع	اعراب - حبشه - تاريخ ، اتيوپی - سرگذشت نامه، اتيوپی - تاريخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏م‎‏7‎‏الف‎‏7 382 ‏‎‏DT‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الإلمام بأخبار من بأرض الحبشة من ملوك الإسلام، اثر تقی‌الدین علی بن عبدالقادر مقریزی (متوفی 845ق/ 1446م)، کتابی است پیرامون جغرافیا و تاریخ شرق آفریقا و سرزمین حبشه، تا پیش از قرن نهم هجری که با تحقیق عبدالنعیم ضیفی عثمان عبدالنعیم به چاپ رسیده است.

تاریخ نگارش کتاب

کتاب در سال 839ق، در جوار مکه مکرمه، به رشته تحریر درآمده است.

اهمیت کتاب

آنچه باعث اهمیت کتاب حاضر گردیده، این است که این کتاب، دربردارنده تاریخ فترت خاصی از تاریخ این منطقه است که هرچند نمی‌توان آن را مجهول دانست، اما می‌توان گفت که تاریخ آن، در برخی موارد، مبهم است و این کتاب، پرده از برخی ابهامات آن، برمی‌دارد.

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز گردیده و مطالب، در یک مقدمه و چهار فصل، عرضه شده است.

مقریزی این کتاب را در اثنای اقامت در مکه مکرمه به نگارش درآورده و منبع اصلی مطالب وی، مبتنی است بر ثبت روایات شفاهی حجاجی که از این مناطق به مکه آمده بودند. وی همچنین سفرنامه کسانی که پیش از وی به این مناطق سفر کرده‌اند را نیز به‌عنوان منبع خود قرار داده است که از جمله آنها، عبارتند از ابن سعید که صاحب مجموعه‌ای به نام «الاقاليم السبعة» می‌باشد.

گزارش محتوا

مقدمه محقق، پژوهشی است که در آن، ابتدا به جغرافیای شرق آفریقا و سرزمین حبشه پرداخته شده و سپس، ضمن بررسی روابط شرق آفریقا و حبشه با عرب‌ها و مسلمانان، به بحث پیرامون موضوعاتی نظیر شرق آفریقا و حبشه پس از ظهور اسلام، دولت‌های اسلامی در شرق آفریقا و حبشه، دولت‌های اسلامی در سواحل شرقی آفریقا، اسلام در جزایر و مناطق داخلی حبشه و تمدن اسلامی در شرق آفریقا و حبشه پرداخته شده و در پایان، کتاب حاضر و نویسنده آن، به‌صورت مختصر، معرفی گردیده است.

در مقدمه کوتاه مؤلف، به تاریخ نگارش کتاب و شنیدن مطالب آن از مطلعین به اخبار آن دیار، اشاره گردیده است.

فصل نخست، دربردارنده تاریخ بلاد حبشه بوده و مؤلف در آن، ضمن بررسی چگونگی انتشار و گسترش مسیحیت در این منطقه و بحث پیرامون نظام اجتماعی و تمدنی آن، به معرفی معروف‌ترین ملوک و پادشاهانی پرداخته است که در این سرزمین، حکم رانده‌اند که از جمله آنها می‌توان از داود بن سیف ارعد، اسحاق بن داود بن سیف ارعد و فرزند او اندراوس نام برد.

در فصل دوم، به‌منظور معرفی بلاد «زیلع» (یکی از شهرهای ساحلی حبشه)، ضمن معرفی مهم‌ترین دولت‌هایی که در این منطقه، بر سرکار بوده‌اند، مهم‌ترین نظام‌های سیاسی و تمدنی این بلاد، مورد بحث قرار گرفته است. این سرزمین، به هفت قسمت تقسیم می‌شود: اوفات، دوار، ارابینی، هدیه، شرخا، بالی و داره. مردم اکثر بلاد این سرزمین، به زبان حبشی و عربی سخن گفته و اغلب آنها شافعی مذهب بوده و در میان آنها، حنفی نیز وجود دارد.

در فصل سوم، به بحث پیرامون نقش مسلمانان در جهاد بر علیه فرقه «احباش» و نقش برخی از سلاطین مسلمان در رهبری این حرکت جهادی، پرداخته شده است.

در فصل چهارم، به معرفی بلاد سودان پرداخته شده است. مطالب این بخش، برگرفته از سفرنامه ابن سعید بوده و نویسنده با افزودن عبارت (قال ابن سعید ما معناه) در داخل پرانتز، در ابتدای جملات خود، به این موضوع، اشاره کرده است.

منطقه شرق آفریقا و مخصوصاً بلاد حبشه، همواره دارای روابط فراوانی با دولت‌های اسلامی بوده که به دلیل طبیعت این روابط، صور و اشکال فراوان و مختلفی بر این روابط، حکم‌فرما بوده است و ظهور اسلام، نقش ویژه‌ای در افزایش این روابط و تبلور اشکال آن داشته و باعث بروز تمدن اسلامی و ظهور مجموعه‌ای از علما، در آن منطقه شده است. به خاطر تعامل و آشنایی علمای شرق آفریقا با علما و دانشمندان مصر از طرق مختلفی مانند کسب علم در الازهر مصر و یا همراهی با یکدیگر در سفرهای زیارتی از جمله حج، علمای مصری، اهتمام خاصی به این سرزمین پیدا کرده و لذا ضمن مسافرت به آن، اقدام به تألیف آثاری پیرامون تاریخ و جغرافیایی این منطقه، نمودند که از جمله آنها عبارتند از ابن سعید، عرب فقیه، قلقشندی، عمری، ادریسی و... و مقریزی، بارزترین این علما در این امر بوده و در اثر حاضر، به این موضوع، پرداخته است؛ البته مقریزی خود به این سرزمین سفری نداشته و معلومات وی، مبتنی بر روایات شفاهی و مطالعه سفرنامه کسانی است که پیش از وی، این مناطق را، دیده‌اند، اما بااین‌حال، موضوعات و مطالب نوشته شده این کتاب، در نهایت دقت می‌باشد.

عوامل زیادی در کثرت معلومات و اطلاعات از این بلاد نقش داشته و در کتاب به آن اشاره شده است که از جمله آنها عبارتند از عدم وجود موانع جغرافیایی و سیاسی در سراسر جهان اسلام که این امر، موجب بروز تبادل فرهنگی و علمی میان علمای مسلمان در بلاد مختلف جهان اسلام شده است. از دیگر عواملی که به این علما در نگارش آثار جغرافیایی و سیاسی مربوط به این منطقه کمک کرده است، می‌توان از احساس اخوت و برادری موجود میان ملل اسلامی نام برد؛ احساسی که باعث شده است همواره تمامی بلاد اسلامی، یک کشور واحد، با تاریخ و جغرافیایی واحد، به شمار آید.

با تمام ویژگی‌ها و اهمیتی که کتاب حاضر در تشریح تاریخ بلاد حبشه و فرمانروایان آن دارد، اما بااین‌حال، شاهد برخی مطالب و موضوعات و روایاتی هستیم که به قول محقق کتاب، منافی با عقل می‌باشد.

در پایان کتاب، برخی از نامه‌های اداری و دولتی که بین پادشاهان و ملوک این سرزمین، تبادل گردیده و نیز معجم برخی اصطلاحات و واژگان مرسوم در زبان مردم این مناطق و معادل عربی آنها به‌عنوان ملحقات، آورده شده است.

وضعیت کتاب

محقق تلاش فراوانی نموده تا نص کتاب، صحیح و بدون تغییر ارائه گردد، لذا مطالب اضافه شده را در پاورقی‌ها، گنجانده است.

این کتاب، نخستین بار در سال 1895م، در مصر به چاپ رسید؛ اما این چاپ، فاقد تحقیق و فهرست بوده و لذا بار دیگر، توسط محقق حاضر، به چاپ رسیده است.

فهرست مهم‌ترین منابع و مصادر مورداستفاده محقق، به همراه فهرست اسمای اعلام؛ اماکن و قبایل؛ القاب، مراتب و وظایف؛ ادیان، مذاهب و طرق و فهرست مطالب کتاب، در انتهای آن، آورده شده است.

پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از واژگان و مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.