المنتخب من مسند عبد بن حميد

‏
کد کنگره	‏

المنتخب من مسند عبد بن حميد، به تحقیق و تعلیقات ابوعبدالله مصطفی بن عدوی، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی، با موضوع روایات اسلامی اهل تسنن. در این اثر، روایات صحابه، به‌ترتیب حروف الفبا (به‌جز چند نفر از آنان) ذکر شده است.

درباره وجه نام‌گذاری این کتاب به «المنتخب»، گفته‌اند: عبد بن حمید، دو مسند داشته که یکی مفصل و بزرگ و دیگری مختصر و کوچک بوده است. این کتاب کوچک را «منتخب» نامیده‌اند؛ زیرا حاوی مقداری از روایات است که ابراهیم بن خزیم شاشی از او استماع کرده و خالی از مسانید کثیری از مشاهیر صحابه است.

ساختار

کتاب دارای دو جلد است. جلد اول، مشتمل بر مقدمه چاپ دوم، مقدمه محقق، سماعات کتاب و متن روایات است و جلد دوم، حاوی ادامه روایات می‌باشد.

گزارش محتوا

راویان کتاب در ابتدای آن این‌گونه ذکر شده‌اند: «كتاب المنتخب من مسند عبد بن حميد الكشي رواية أبي‌إسحاق إبراهيم بن خزيم الشاشي عنه، رواية أبي‌محمد عبدالله بن أحمد بن حمّويه السرخسي عنه، رواية أبي‌الحسن عبدالرحمن بن محمد بن المظفر الداودي عنه، رواية أبي‌الوقت عبدالأول بن عيسی السجزي عنه، رواية أبي‌بكر محمد بن مسعود بن بَهروُز الطبيب عنه، رواية أبي‌الحسن علي بن أحمد بن عبدالمحسن الحسيني الغرَّافي عنه، رواية العدل نورالدين أبي‌الحسن علي بن محمد بن أبي‌بكر القمي و ولديه: جمال‌الدين أبوعبدالله محمد و شهاب‌الدين أبوالعباس أحمد عنه».

روایات کتاب با توجه به اولین حرف از اسامی صحابه، به‌ترتیب حروف الفبا در هر جلد ذکر شده است. شماره حدیث هر شخص نیز در انتهای کتاب مشخص شده است. البته در ذکر صحابه به‌ترتیب الفبایی، چند نفر استثنا شده‌اند؛ یعنی ابتدا روایات ابوبکر بن ابی‌قحافه، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، علی بن ابی‌طالب(ع)، زبیر بن عوام، طلحة بن عبیدالله، سعید بن زید، سعد بن ابی‌وقاص و عبدالرحمن بن عوف، بدون ترتیب حروف الفبا آمده و سپس به‌ترتیب الفبا، روایات مابقی صحابه ذکر شده‌ است. تعداد روایات افراد نام‌برده‌شده، 160 روایت است که به‌ترتیب ذکر نامشان در بالا، روایات 1 تا 7، 8 تا 44، 45 تا 62، 63 تا 96، 97 تا 99، 100 تا 104، 105 و 106، 130 تا 156 و 157 تا 160 را به خود اختصاص داده‌اند. مجموعا جلد اول، 720 روایت را در خود جای داده و جلد دوم نیز مجددا از شماره 720/2 شروع کرده و تا روایت 1592 را شامل می‌شود. شروع روایات کتاب با ذکر مسند ابوبکر بن ابی‌قحافه است و پایان آن با ذکر حدیثی از ام‌ایمن.

در یکی از روایات کتاب که از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده، آمده: «أَخْبَرَنَا عُبَيدُاللَّهِ بْنُ مُوسَى، عَنْ إِسْرَائِيلَ، عَنْ أَبِي‌إِسْحَاقَ، عَنِ الْحَارِثِ، عَنْ عَلِي قَالَ: قَالَ لِي النَّبِي، صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: يا عَلِي، إِنِّي أُحِبُّ لَك مَا أُحِبُّ لِنَفْسِي وَ أَكرَهُ لَك مَا أَكرَهُ لِنَفْسِي؛ لَا تَقْرَأْ وَ أَنْتَ رَاكعٌ وَ لَا وَ أَنْتَ سَاجِدٌ وَ لَا تُصَلِّ وَ أَنْتَ عَاقِصٌ شَعْرَك؛ فَإِنَّهُ كفْلُ الشَّيطَانِ وَ لَا تُقْع بَينَ السَّجْدَتَينِ وَ لَا تعبث بالحصا وَ لَا تَفْتَحْ عَلَى الْإِمَامِ وَ لَا تَخَتَّمْ بِالذَّهَبِ وَ لَا تَلْبَسِ الْقَسِّي وَ لَا تَرْكبِ الْمَياثِرَ وَ لَا تَفْتَرِشْ ذِرَاعَيك».

حدیث پایانی که در جلد دوم کتاب آمده، از ام‌ایمن است. متن روایت چنین است: «حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ سَعِيدٍ الدِّمَشْقِي، ثَنَا سَعِيدُ بْنُ عَبْدِالْعَزِيزِ التَّنُوخِي عَنْ مَكحُولٍ، عَنْ أُمَّ‌أَيمَنَ: أَنَّهَا سَمِعَتْ رَسُولَ‌اللَّهِ - ‌صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَ سَلَّمَ - ‌يوصِي بَعْضَ أَهْلِهِ فَقَالَ: لَا تُشْرِك بِاللَّهِ شَيئًا وَ إِنْ قُطِّعْتَ أَوْ حُرِّقْتَ بِالنَّارِ وَ لَا تَفِرَّ يوْمَ الزَّحْفِ، فَإِنْ أَصَابَ النَّاسَ مَوْتٌ وَ أَنْتَ فِيهِمْ فَاثْبُتْ وَ أطِعْ وَالِدَيك وَ إِنْ أَمَرَاك أَنْ تَخْرُجَ مِنْ مَالِك وَ لَا تَتْرُك الصَّلَاةَ مُتَعَمِّدًا؛ فَإِنَّهُ مَنْ تَرَك الصَّلَاةَ مُتَعَمِّدًا فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ ذِمَّةُ اللَّهِ. إِياك وَ الْخَمْرَ؛ فَإِنَّهَا مِفْتَاحُ كلِّ شَرٍّ، وَ إِياك وَ الْمَعْصِيةَ؛ فَإِنَّهَا تُسْخِطُ الله و تنازع الْأَمْرَ أَهْلَهُ وَ إِنْ رَأَيتَ أَنْ لَك أَنْفِقْ عَلَى أَهُلِك مِنْ طَوْلِك وَ لَا تَرْفَعْ عَصَاك عَنْهُمْ وَ أَخِفْهُمْ فِي اللَّهِ - ‌عَزَّ وَ جَلَّ -». متن این روایت توصیه‌هایی است از پیامبر خدا(ص) به یکی از نزدیکانش (که پس از ذکر متن روایت از قول زهری نقل شده که شخصی که به وی توصیه شده، ثوبان بوده است). در این توصیه بیان شده که هرگز به خداوند شرک نورز، هرچند تکه‌تکه‌ات کنند یا در آتش بسوزانندت. در روز جنگ از میدان نگریز. اگر مرگ به مردم رسید و تو در آنان بودی ثابت‌قدم باش. پدر و مادرت را اطاعت کن، هرچند از تو بخواهند همه اموالت را بگذاری و از آن خارج شوی. نماز را عامدانه ترک نکن؛ زیرا هرکه نماز را عامدانه ترک کند از ذمه خداوند خارج شده است. مباد که شراب بخوری؛ چراکه کلید هر بدی است و مباد که گناه کنی؛ زیرا موجب خشم خدا می‌شود. اگر مالی داشتی، از توانگری‌ات بر خانواده‌ات خرج کن و....

این نسخه، دومین چاپ از کتاب حاضر است. چاپ اول آن ده سال پیش از چاپ دومش، منتشر شده بوده است. وجوه امتیاز این چاپ نسبت به چاپ پیشینش را می‌توان در موارد زیر برشمرد:

1. ارجاع متون احادیث بر برخی نسخه‌های خطی «منتخب» و استدراک برخی ساقطات و موارد عدم وضوح در نسخه پیشین (که محقق در آن به نسخه کتابخانه صدیقیه اعتماد کرده بوده)؛
2. وارد کردن اقوال بیشتری از علما درباره مشکلات و ضعف برخی احادیث، به‌علاوه تخریج بیشتر در مواردی که نیاز به آن بوده؛
3. برخی تعدیلات در احکام بر بعضی احادیث، بر اساس تغییر اجتهادات و ظهور علل و همچنین ظهور طرق بیشتر.

وضعیت کتاب

صفحات 28 تا 35 کتاب، حاوی رونوشت تصاویری از نسخه‌های خطی است.

از کارهای محقق در شیوه تحقیق او می‌توان از موارد زیر یاد کرد:

1. مقابله نسخه‌های خطیِ دو نسخه چاپی با تحقیق‌های سامرایی و سعیدی و همچنین مقابله این نسخه‌ها با تحقیق اول خود این محقق در چاپ اولش.
2. افزودن زیادات بر نسخه چاپی از این نسخه خطی و افزودن زیادات میان () و اشاره در حاشیه که این مطلب را از کدام نسخه خطی از نسخه‌های «س» یا «م» یا «ز» گرفته است.
3. اصلاحات در متن که در میان متن داخل [] قرار گرفته و در حاشیه به آن اشاره شده است.
4. وضع علامات ترقیم (شماره‌گذاری) مناسب با کتاب.
5. شرح برخی کلمات غریب که در نسخه خطی وجود داشته.
6. اشاره به برخی اغلاط و خلأهای نسخه‌های چاپی در حاشیه.
7. عمل تراجم مختصر در رجال سند کتاب و اعتماد بر نسخه فتیانی در قدس، درباره رجال کتاب.
8. اثبات نسبت کتاب به «عبد بن حمید».
9. ارائه ترجمه مختصری از مصنف از کتاب‌های تراجم.
10. توصیف نسخه‌های خطی مورد اعتماد در تحقیق.
11. تخریج احادیث کتاب و حکم بر سندهای این روایات.
12. وضع فهارس فنی مسانید و آیات و احادیث و آثار موجود در کتاب، به جهت آسان‌سازی دستیابی به مطالب آن.

فهارس فنی کتاب در انتهای هر جلد به‌صورت مجزا ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه‌ها و متن کتاب.