شرح البالغ المدرك

شرح البالغ المدرك، شرحی است از ابوطالب یحیی بن حسین هارونی (متوفی 424ق)، بر رساله «ما يجب علی البالغ المدرك»، تألیف یحیی بن حسین (متوفی 298ق)، در موضوع عقاید و کلام زیدیه. کتاب توسط محمد یحیی سالم عزان مورد تحقیق و تعلیق قرار گرفته و منتشر شده است.

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه محقق، مقدمه نویسنده و متن اصلی بدون باب‌بندی و فصل‌بندی خاص است.

روش شارح در این اثر چنین است که بخشی از متن را داخل پرانتز ذکر نموده و در ذیل آن، به شرح و توضیح آن پرداخته است.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه‌اش، علاوه بر ترجمه نویسنده و شارح، توضیحی مختصر پیرامون کتاب و مطالب آن نیز ارائه داده است.

در این اثر مطالبی درباره خداوند و رسولش مطرح شده است. نویسنده می‌گوید: واجب است بر بالغ عاقل، اندیشیدن در موجودات و آفرینش‌های عجیب و غریبی که اطراف ماست. سزاوار است شخص مکلف در محیط اطرافش دقت نماید تا پی به خالق آن ببرد و بداند که این مخلوقات سازنده و مدبری دارد که در ذات و صفاتش شباهتی به هیچ‌کس ندارد... و چون ارتباط با خداوند برای همه انسان‌ها به‌صورت مستقیم و مشافهة ممکن نیست، لذا خداوند رسولانی را جهت برقراری این ارتباط فرستاد و به‌وسیله معجزات و نشانه‌های دیگر آنان را تأیید نمود. بنابراین بر معاصران پیامبران لازم بوده آنچه را که پیامبران آورده‌اند، بپذیرند. اما متأخران و غیر معاصران، آنچه بر آنها حجت است، اخبار متواتری است که کذب در مثل آنها ممتنع می‌باشد. اما اخباری که مورد انکار عقول است و محال است که انبیا چنان چیزهایی را گفته یا آورده باشند، شاذ قلمداد می‌شوند و اخذ به این‌گونه اخبار و تقلید از مشایخ در اعتماد به آنها، باعث تفرقه و تشتت و پشت سر افکندن قرآن و تبدیل احکام و مخالفت با توحید و احاله ذنوب به خدا و تشبیه او به مخلوقات می‌گردد. نویسنده، سپس توضیح داده که پیامبران مسئولیت خود را به‌خوبی انجام داده و مردم را بر راه‌های سلامت واقف نمودند و از راه‌های حیرت پرهیز دادند و در انجام مسئولیت خویش سختی‌ها را به جان خریدند. البته در میان روزگاران، فتراتی پیش می‌آید که در آنها حق مدفون می‌شود و برهان مورد بی‌اعتنایی قرار می‌گیرد، ولی در همین دوران، کتب الهی و حجج وی و بقایایی از اهل علم وجود دارند که علم را زنده می‌دارند و با علم زندگی می‌کنند... در میان مردم، برخی مطیع و برخی نافرمانند... پس اگر عمر مطیعان سرآید و پاداش خویش را نیابند و اجل نافرمانان فرارسد و کیفر نشوند، لازم می‌آید که جز این دنیا، دنیای دیگری باشد که در آن، مطیعان، پاداش و نافرمانان کیفر داده شوند و آن، همان جهان آخرت است.

شارح در این اثر، علاوه بر شرح مفردات و توضیح مطالب کتاب اعم از ثابت نمودن خالق و رسولش و تفضلاتش بر مخلوق و امثال آن، مطالبی دیگر، از قبیل بیان جایگاه تفکر و به‌کارگیری عقل در امور، اهمیت امر به ‌معروف و نهی از منکر و شروط این دو، چگونگی تعامل با اخبار و ارزیابی راویان و کتب حدیثی آنان، بیان فضائل اهل‌بیت(ع)، بحث درباره تسامح در مسائل مختلف در فروع دین و اعتراض نکردن به مخالف در مسئله فرعیه‌ای که وی با استدلال یا تقلید از ثقه‌ای عالم به آن دست یافته را مورد توجه قرار داده است.

این شرح، آکنده از فوایدی در لغت و اصول و فقه و حدیث است؛ چراکه مؤلف آن، در این علوم صاحب‌نظر بوده است.

وضعیت کتاب

محقق برای تحقیق این اثر، از سه نسخه بهره برده که شرح آن نسخ را می‌توان در مقدمه یافت.

ایشان در ابتدای کتاب چند تصویر از آن نسخ را به معرض نمایش گذاشته، سپس به سند کتاب اشاره کرده است.

محقق برای کتاب، فهرست محتویات در نظر نگرفته و فهارس فنی را در انتهای کتاب آورده است.

ایشان سعی نموده به متن چیزی نیفزاید، ولی در صورت نیاز آن را در [] قرار داده است.

پاورقی‌ها، حاوی ذکر اختلاف نسخ، منابع و مراجع، ترجمه اعلام و روات، بررسی صحت و ضعف روایات و توضیح برخی از مطالب کتاب می‌باشد.

منابع مقاله

مقدمه محقق.