المبسوط في فقه المسائل المعاصرة، المسائل الطبية

‏المبسوط في فقه المسائل المعاصرة
پدیدآوران	قائنی، محمد (نويسنده) مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) (محقق)
ناشر	مرکز فقه الأئمة الأطهار (عليهم‌السلام)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1424ق، مجلد2: 1427ق
موضوع	فقه جعفری - قرن 14، مسايل مستحدثه، پزشکی اسلامی، پزشکی (فقه)، اسلام و پزشکی
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏198‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏پ‎‏4‎‏ق‎‏2‎‏

المبسوط في فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبية، تألیف محمد بن محمدحسین قائنی (معاصر)، کتابی است که احکام فقهی را در حوزه مسائل جدید پزشکی، به زبان عربی مطرح نموده است. محمدحسین مولوی، عبادالله سرشار طهرانی و سید عبدالحمید احمد رضوی، تحقیق، تصحیح و مقابله این اثر را با اشراف حسین واثقی برعهده داشته‌اند.

این اثر، حاصل تدریس نویسنده در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) است. وجه نام‌گذاری کتاب به مبسوط، رعایت هماهنگی با مبسوط شیخ طوسی است؛ ازآن‌رو که وی کتابش را به انگیزه پرداختن به مسائل غیر منصوص، تألیف کرد؛ همان مسائلی که اهل سنت به آنها پرداخته بودند و فقه شیعه را به‌خاطر خالی بودن از آنها نکوهش می‌کردند.

ساختار

کتاب در دو جلد تنظیم شده و حاوی مقدماتی از ناشر و مؤلف و متن اصلی مشتمل بر یک مدخل (حاوی سه جهت و جهت سوم، دارای دو فصل)، شش باب (در هر جلد سه باب) و چهار ملحق (در جلد دوم) است.

هرکدام از این ابواب، دارای مسائل و فروعی جداگانه‌اند.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، مسیر شکل‌گیری و تکامل علم فقه ترسیم شده و اذعان‌ شده‌ که علم فقه در بین عـلوم گوناگون، بیشترین‌ میزان تحول و تکامل را شاهد بوده و علت آن چند امر اسـت‌:

1. عـلم‌ فقه، عهده‌دار برآوردن نیازهای‌ اساسی‌ فردی و اجتماعی‌ است‌. بین‌ این نیازها و علم فقه رابطه و تعامل‌ مثبت‌ قـرار ‌دارد؛ بـدین معنا که هرچه بر نیازمندی‌ها و پرسش‌های بشر‌ اضافه‌ گردد، بر گـستره عـلم فـقه افزوده‌ می‌شود؛ چراکه‌ هرچه سؤالات افزون گردد، فقها‌ باید‌ پاسخ‌ گویند. ایـن تعامل و فرایند، گستردگی و تحول روزآمد فقه را در پی دارد‌.
2. دقت‌ و تجدید نظر در مباحث فقهی گذشتگان‌، این‌ برآیند‌ را در پی‌ دارد‌ که نتایج و دسـتاوردهای فـقهی‌ جدیدی‌ متولد می‌شود؛ چراکه مجتهد نظریات جدیدی را ابراز می‌دارد و به نتایج‌ جدیدی‌ می‌رسد.
3. مجتهدی که چیرگی و احاطه‌ لازم‌ را بر‌ مبانی‌ و منابع‌ فقهی داراست، دست به‌ ابتکار زده و قواعد اصـولی و فقهی جدیدی بنیان می‌نهد و فروع بسیاری را از آن اصول‌ نتیجه‌ می‌گیرد و هر زمان بر گستره‌ فقه‌ و اصول‌ می‌افزاید‌.
4. فقها در هر‌ عصری‌، بُعد جدیدی از دامان پرثمر منابع (فقه و احادیث) کشف نـموده و اسـرار نهفته آن را آشکار‌ می‌گردانند‌ و میوه‌ای نوبرانه، از بوستان قرآن و حدیث‌ می‌چینند‌؛ همان‌ منابعی‌ که‌ در اختیار پیشینیان نیز قرار داشته، ولی به هر دلیل چنین استفاده‌هایی تحقق نپذیرفته است؛ مانند اسـتفاده امـام راحل از روایات و بنا نهادن اصولی مترقی و تأسیس‌ امور فراوانی بر آن، از قبیل حکومت اسلامی و....

نویسنده در مدخل سه جهت را مورد بررسی قرار داده است: ابتدا به توقیفی بودن معاملات توجه نموده، سپس قانون و قاعده مسائل مستحدثه و اقسام آن را بیان کرده و در پایان طی دو فصل، مباحث مقدماتی این مسائل را مطرح کرده است. در فصل اول، حجیت عمومات و اطلاقات را در مسائل مستحدثه ثابت کرده و در فصل دوم، حد و مرز عرف محکم و موارد لزوم متابعت از آن را مشخص کرده است.

باب اول کتاب، به مسائل مرتبط با پیوند اعضا اختصاص یافته که دارای شش مسئله و چهار فرع است. در دو مسئله اول و دوم، حکم قطع عضو از شخص زنده محترم و مهدور الدم مورد بررسی قرار گرفته و در مسئله سوم، وجوب علاج مجنی‌علیه، بر جانی (درصورتی‌که عضوی از شخص زنده به‌واسطه جنایت جدا شده باشد) بیان شده است. در مسئله چهارم، حکم اخذ اعضای شخصی که مرگ مغزی شده، مورد بررسی قرار گرفته است.

در مسئله پنجم، از عدم جواز قطع اعضای مسلمان میت و کالبدشکافی وی بحث شده است.

در مسئله ششم، حکم اخذ عضو از شخص زنده برای پیوند زدن به شخص زنده دیگر بیان شده است.

در باب دوم، مسائل مربوط به نطفه و حمل، طی شش مسئله آمده است.

باب سوم، پنج مسئله در موضوع تلقیح مصنوعی را در خود جای داده است.

در باب چهارم، در ضمن سه فصل، مسائل مرتبط با درمان مطرح شده است: در فصل اول، حکم شروعی درمان، در فصل دوم، وجوب علاج بر جانی و در فصل سوم، ضمانت معالج شرح داده شده است.

در باب پنجم، از عیوب زوجین و بیماری‌های جدید، همچون ایدز، از این جهت که جواز فسخ نکاح را در پی آورند، بحث شده است.

باب ششم، درباره تولید و تکثیر نسل در آزمایشگاه و از راه‌های غیر متعارف، همچون تلقیح مصنوعی و شبیه‌سازی است. در این باب، ضمن بحث از مشروعیت یا عدم مشروعیت این نوع اقدامات، مباحث فقهی دیگری همچون ارث نیز بررسی شده است.

در ملحقات کتاب، مباحث مرتبط با لهو و لعب و آلات، اقسام و احکام آن، غناء، خوانندگی زنان، رقص و احکام آن، حکم مزاح و کاریکاتور، حکم تصویرگری از حیوانات واقعی و خیالی، عکاسی، قرعه، تشریح کسی که مرگ مغزی شده است و... آمده است.

وضعیت کتاب

پاورقی‌های کتاب به مستندسازی مطالب اختصاص یافته و گاهی نیز حاوی توضیحاتی مفید است.

فهرست اجمالی محتویات هر جلد، در ابتدا و فهرست تفصیلی آن، در انتهای همان جلد آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. هاشمی شاهرودی، حسین، معرفی‌های اجمالی، آینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت 1383، شماره 85، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور، به آدرس:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/32037