ملاحظات الفريد علي فوائد الوحيد و رسالة في الخمس

‏ ملاحظات الفريد علي فوائد الوحيد و رسالة في الخمس
پدیدآوران	فرید گلپایگانی، حسن (نويسنده)
ناشر	مکتبة الصدر
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1395ق
موضوع	اصول فقه شیعه - قرن 12ق، خمس
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏‎‏BP‎‏ ‎‏158‎‏/‎‏88‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏9‎‏ ‎‏ف‎‏9027‎‏

ملاحظات الفريد علی فوائد الوحيد و رسالة في الخمس، تألیف حسن فرید گلپایگانی (متوفی 1364ش)، به زبان عربی است. این اثر دو بخشی، در بخش نخست آن شرح کتاب «الفوائد الحائرية»، تألیف وحید بهبهانى (متوفاى 1206ق) و در بخش دوم آن «رسالة في الخمس» آمده که تحلیلی است از آیت‌الله فرید گلپایگانی از مسئله خمس.

ملاحظات الفريد علی فوائد الوحيد

این کتاب، شرحی است بر کتاب «الفوائد الحائرية»، تألیف محمدباقر بن محمداکمل بهبهانى، مشهور به وحید بهبهانى (متوفاى 1206ق) که به جهت رفع اختلاف بین اصولیان و اخباریان نوشته شده است و در آغاز آن، مقدمه‌ای از سید محمدباقر شهیدی آمده و در آن از کار بزرگ جناب وحید بهبهانی در رفع اختلاف بین دو گروه مجتهدین و اخباری‌ها با تألیف کتبی ارزشمند و القاء خطابات و درس‌های کافی و شافی و همچنین از شارح و کار او چنین یاد شده است: دوست بزرگوار ما، عالم خبیر و ناقد بصیر، جناب حاج شیخ حسن فرید گلپایگانی، به احیای کتاب «الفوائد الحائرية» و اخراج آن از خفا، همت نهاد و در ذیل هر فایده‌ای از فواید آن، ملاحظه‌ای نگاشت و در آن، آنچه را که نیاز به شرح و بیان داشت، شرح داد....

شارح در مقدمه می‌گوید: با ملاحظه و توجه به این رساله شریف، آن را گنجی یافتم که بر اهل علم و تحقیق پنهان مانده یافتم، پس دوست داشتم که آن را به طالبان و محققان بشناسانم تا از فوائد ارزشمند آن بهره‌مند گردند؛ بدین منظور صلاح دیدم که بر این فوائد جلیله، ملاحظات حقیر خویش را اضافه کنم تا بدین‌وسیله این رساله، سودمندتر واقع گردد.

متن کتاب در بالای صفحات قرار گرفته و در ذیل آن شرح آیت‌الله فرید آمده که به‌وسیله خطی ممتد شرح از متن جدا گشته است.

این کتاب دارای 36 فایده و یک خاتمه است و خاتمه‌، خود، 35 فایده دارد.

مرحوم فرید آن را در سال 1353ش، به رشته تحریر درآورده است و انصافاً کتاب خوبی است.

رسالة في الخمس

این اثر، داراى یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه است و نویسنده تمام اقسام خمس را به‌صورت مفصّل، تحلیل و بررسى و بحث کرده است.

حضرت آیت‌الله فرید نه‌تنها بر اساس آیه چهل‌ویکم سوره انفال، خمس را واجب دانسته، بلکه آن را از ضروریات دین شمرده است. وى این کتاب را در سال 1394ق، در سن 75 سالگى نوشته است.

نویسنده مقدمه کتاب را به بیان وجوب خمس اختصاص داده است.

باب اول با عنوان «آنچه خمس در آن واجب است»، دارای پنج فصل می‌باشد که نویسنده وجوب خمس در موضوعاتی چون غنائم، معدن، گنج، آنچه با غواصی به دست می‌آید و مازاد درآمد را مورد بررسی قرار داده است. ایشان در بخشی از این باب، خمس زمینی که ذمی از مسلمانی بخرد و بحث مال مخلوط به حرام را توضیح داده است.

باب دوم درباره کیفیت تقسیم خمس است. طبق فتوای نویسنده، خمس به شش سهم تقسیم می‌شود که سه سهم آن به خدا و رسولش و ذی القربی اختصاص دارد و ذی القربی همان امام است و سه سهم باقی‌مانده مختص به ایتام، مساکین و ابن سبیل از بنی‌هاشم است.

در این بخش حکم خمس در عصر غیبت و کیفیت سهم امام در این عصر نیز بیان شده است.

باب سوم بحث درباره انفال است که شامل هشت چیز می‌شود: زمینی که بدون درگیری تصرف شود؛ اراضی موات؛ قله کوه‌ها، بطون اودیه و جنگل‌ها؛ اموال و زمین‌هایی که پادشاهان در اختیار داشته‌اند؛ آنچه امام از غنیمت برمی‌گزیند؛ غنائمی که در جنگ بدون اذن امام گرفته می‌شود؛ میراثی که از مرده بدون وارث باقی می‌ماند و معادن.

نویسنده، وجوب هرکدام از این موارد را با استفاده از روایات و کلمات فقها بیان می‌کند.

بحث پایانی کتاب درباره فیء است. نویسنده رابطه بین فیء و انفال را عموم و خصوص مطلق می‌داند و می‌گوید: چون هرچه فیء باشد از انفال است، پس فیء به خدا و رسول و پس از وی به امام تعلق دارد.

وضعیت کتاب

شماره صفحات هرکدام از دو بخش این اثر، جداگانه از عدد یک شروع می‌شود.

پاورقی‌ها به مستندسازی مطالب کتاب اختصاص یافته است. منبع مورد استفاده نویسنده برای روایات، کتاب وسائل الشیعه شیخ حر عاملی است.

فهرست محتویات هر بخش در انتهای آن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مرادی، محمد، «گلشن ابرار»، زیر نظر محمود مهدوی‌پور، قم، نور السجاد، چاپ اول، 1384.