روضات الجنان و جنات الجنان (نسخه خطی)

روضات الجنان و جنات الجنان، تألیف حافظ حسین کربلائی تبریزی (متوفی 997ق) از عالمان صوفی قرن دهم، درباره مزارات عارفان و مشاهیر تبریز است. فیزیک کتاب به‌صورت نسخه‌ خطی در یک‌جلد می‌باشد که به زبان فارسی نگارش یافته است.

‏
پدیدآوران	ابن کربلایی، حافظ حسین (نويسنده)
ناشر	بی نا
مکان نشر	بی جا
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ب45 الف2 2079 DSR

ابن کربلایی در کتابش منتخبی از مهم‌ترین اماکن زیارتی تبریز را معرفی کرده است، مانند قدمگاه پیامبر(ص) و قبر زنان صوفی. دیباچه روضات به نام امیر صفی‌الدین مجتبی است که در سراسر کتاب از او با لقب مخدوم یاد شده است. افزون بر دیباچه، کتاب یک مقدمه، هشت روضه و یک خاتمه دارد‏.

این نسخه خطی از کتاب دارای خطی زیبا و فاقد شماره‌گذاری صفحات و فهرست مطالب است. در این نسخه از کتاب عناوین روضه‌ها و برخی عناوین فرعی و نیز عبارت «روضه و مزار» و «شعر» با قلم قرمز از متن متمایز شده است.

روضات الجنان و جنات الجنان با تصحیح جعفر سلطان‌القرائی در تهران در 1344-1349ش در دو جلد چاپ شد‏.

ابن کربلایی در تألیف روضات الجنان از منابع تاریخی مانند تاریخ گزیده، تاریخ حافظ ابرو و تذکرة الشهداء نوشته دولتشاه سمرقندی بسیار استفاده کرده است؛ اما عمده منابع او آثار عرفانی بوده است. از جمله این منابع العروة لأهل الخلوة و الجلوة اثر علاءالدوله سمنانی است که ابن کربلایی جملاتی از آن را در کتابش نقل کرده است. سلسلة الاولیاء نوربخش، مرصاد العباد نجم رازی و مثنوی معنوی از دیگر متون نزدیک به کبرویه است که در روضات الجنان از آنها استفاده شده است. از کتاب صفوة الصفای ابن بزاز (قرن هشتم) و فصل الخطاب خواجه محمد پارسا (متوفی 822) نیز مطالبی در روضات نقل شده است. ابن کربلایی در تألیف روضات از دست‌نوشته‌های پراکنده‌ای، از جمله دست‌نوشته‌های امیر بدرالدین احمد لاله، فخرالدین علی صفی و قطب‌الدین شیرازی نیز استفاده کرده است. افزون بر این، او شنیده‌ها و خاطرات خود را نیز در این اثر آورده است‏.

محمدامین حشری تبریزی در 1011 این اثر را ذیل دو عنوان تلخیص کرده است:

1. روضه اطهار، حشری تبریزی دو انگیزه برای تدوین این تلخیص داشته است: نخست، درخواست دوستان برای تألیف کتابی درباره مزارات تبریز؛ و دیگر، به تاراج رفتن نسخه‌های روضات الجنان. هرچند سخن او درباره به تاراج رفتن نسخه‌های روضات الجنان نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بیشتر مطالب روضه اطهار تلخیص مطالب روضات الجنان است و واضح است که حشری تبریزی نسخه‌ای از روضات را در دست داشته است. او در تلخیص این اثر، ساختار متن اصلی را درهم ریخته و به سبب گرایش‌های مذهبی و سیاسی مطالب آن را تا حدی تحریف کرده است.
2. روضة الابرار، که حشری تبریزی آن را پیش از تألیف روضه اطهار و بر وزن مخزن الاسرار نظامی سروده است. از این کتاب نسخه‌ای نمانده و تنها ابیاتی از آن در روضه اطهار موجود است‏.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. مروجی، فرزاد، دانشنامه جهان اسلام، جلد 20، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1394ش.