التعريف بكتاب العقائد العضدية و شراحه

التعريف بكتاب العقائد العضدية و شراحه؛ بحث نقدي و تحليلی حول كتاب: «التعليقات علی شرح الدواني للقعائد العضدية»، اثر محمدابراهیم فیومی، کتابی است که بر اساس مقدمه هادی خسروشاهی، بر کتاب «التعليقات علی شرح الدواني» که هم منسوب به شیخ محمد عبده و هم سید جمال‌الدین اسدآبادی است، نگاشته شده است.

کتاب با سه مقدمه از ناشر، آقای خسروشاهی و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب یا فصل‌بندی خاصی، در عناوین و موضوعات متعدد، سامان یافته است.

نگارنده در کتاب حاضر، با تکیه به مقدمه سید هادی خسروشاهی بر کتاب «التعليقات علی شرح الدواني للعقائد العضدية»، به ارائة نقد و تحلیلی درباره موضوعات همین کتاب پرداخته است. در این نقد تحلیلی، موضوعاتی چون: نحوه شکل‌گیری فرق گوناگون، به‌ویژه اهل تشیع؛ اثبات علم خدا و قدرت او و بررسی صفات خداوند متعال از زوایای مختلف و...، مورد بحث قرار گرفته است.

در مقدمه نخست، به این نکته اشاره گردیده که با مطالعه کتاب، می‌توان به این نکته پی برد که ملاحظات استاد خسروشاهی، متضمن قرائنی است که به این امر اشاره دارند که کتاب حاضر، تعلیقاتی است که منحصر به نوشته‌های شیخ عبده نمی‌باشد، بلکه در نگارش آنها، سید جمال‌الدین اسدآبادی نیز مشارکت داشته است.

در مقدمه دوم، ابتدا زندگی‌نامه مختصری از دکتر فیومی ارائه گردیده و سپس کتاب «العقائد العضدية» و مؤلف آن به‌گونه مختصر معرفی شده و نکاتی پیرامون آن، بیان شده است؛ از جمله آنکه: کتاب «العقائد العضدية»، متن مختصری است که آن را عبدالرحمان بن احمد بن عبدالغفار، عضدالدین ایجی (متوفی 756ق)، صاحب کتاب «المواقف»، تألیف کرده است. این کتاب، از جمله مهم‌ترین کتاب‌ها در علوم ربانی، در نزد اهل سنت بشمار مى‏رود. کتاب تعلیقات، یک بار یا دو بار به نام شیخ محمد عبده، در مصر به چاپ رسیده و تاریخ نگارش آن، چنان‌که در کتاب ذکر شده، سال 1292ق، است که سید در آن دوران در مصر اقامت داشت و به تدریس فلسفه مشغول بود و شیخ محمد عبده در آن تاریخ، هنوز جوان بود و در ازهر درس می‎خواند و ممکن نیست که شاگردی در آن دوران، چنین کتاب مهمی را با این سطح علمی تألیف کند. آنچه استاد خسروشاهی مى‌گوید، همان نتیجه‌ای است که دکتر محمد عماره، دانشمند مصری به آن رسیده است.

در مقدمه نویسنده نیز به حواشی و شروحی که بر کتاب «العقائد العضدية» نوشته شده، اشاره گردیده است که از جمله آنها، عبارتند از: شرح جلال‌الدین محمد بن اسعد صدیق دوانی؛ حاشیه حسین خلخالی حسینی؛ حاشیه مبارک بن مبارک قزوینی؛ شرح عصام‌الدین ابراهیم بن محمد اسفرایینی و... .

مقدمه تعلیقات بر شرح دوانی بر «العقائد العضدية»، در انتهای کتاب، به‌عنوان ملحقات، آورده شده است.

فهارس کتاب، در انتهای آن آمده است که به‌ترتیب عبارتند از فهرست کتاب‌ها؛ مذاهب و دیدگاه‌ها؛ اماکن؛ اصطلاحات و محتویات.

در پاورقی‌ها نیز علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از مطالب متن، ارائه گردیده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.