تعلیقه بر اساس الاقتباس خواجه نصیر طوسی
| تعليقه بر اساس الاقتباس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انوار، عبد الله (نویسنده) نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | اساس الاقتباس. شرح |
| ناشر | نشر مرکز |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1375ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-305-038-6 |
| موضوع | منطق نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. اساس الاقتباس - نقد و تفسير |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ن6 الف5022 50 BC |
تعلیقه بر اساس الاقتباس خواجه نصیر طوسی، به قلم سید عبدالله انوار، کتابی است دو جلدی به زبان فارسی با موضوع منطق. نویسنده در این اثر به شرح و تعلیقه مطالب کتاب منطقی «اساس الاقتباس» خواجه طوسی پراخته است.
کتاب دو جلد دارد؛ جلد اول که در آن متن اساس الاقتباس خواجه طوسی ارائه شده، دارای پیشگفتار، خطبه، مقدمه و محتوای مطالب در نه مقاله است. جلد دوم حاوی تعلیقات نویسنده است بر کتاب که آنها را به‌ترتیب شماره و بر اساس فصل‌بندی محتوای مطالب، گرد آورده است. در بخش تعلیقات به جدول‌بندی و دسته‌بندی‌هایی از شارح برمی‌خوریم. عبدالله انوار در ابتدای هر دو جلد مقدمه‌ای بر کتاب نوشته است. فهرست مطالب کتاب، در ابتدای جلد اول آن ارائه شده است و جلد دوم که تابعی از جلد اول و در شرح آن است، فهرست مطالب ندارد.
سید عبدالله انوار در مقدمه جلد اول می‌نویسد: آنچه در صفحات بعد از نظر خوانندگان می‌گذرد کتاب «اساس الاقتباس» با تعلیقه یا تعلیقه‌گونه‌ای است بر آن؛ تا تعلیقه چگونه تفسیر و تعبیر شود. معلق‌علیه، یعنی «اساس الاقتباس» کتابی است مفصل در منطق که طبق اسناد کتاب‌شناسی موجود در تمدن اسلامی، کتابی به این تفصیل و دقت در منطق بعد از منطق شفای بوعلی سینا و تفسیر منطق ارسطوی ابن رشد تاکنون نگاشته نشده است. مؤلف ایرانی این اثر، در کمال تبحر آن را به زبان پارسی عرضه کرده تا هم برساند که این زبان را توان آن هست که به دقیق‌ترین و باریک‌ترین دقایق ذهنی در قوالب الفاظ و کلمات شیرین خود پردازد، بدون آنکه در این قالب‌گیری سر سوزنی بلغزد یا اظهار عجز نماید و هم برساند که اگر پایه‌گذاران فرهنگ اسلامی بیشتر فرآورده‌های ذهنی خود را به زبان تازی عرضه کرده‌اند، نه به زبان فارسی، همانا بزرگداشت زبان قرآن بوده است، نه عجز و لنگی زبان فارسی[۱].
وی در توضیح چاپ کتاب حاضر پس از بیان اینکه کتاب خواجه پس از سال‌ها به همت مرحوم مدرس تصحیح و چاپ شد، بیان می‌کند: «در چاپ حاضر چون توجه به متن از جهت تعلیقه است، نه متن من حیث هو هو، لذا متن مأخذقرارگرفته، متن منقحی است حاصل از مقابله این جانب با دو نسخه خطی مرحوم میرزا طاهر تنکابنی و متعلق به کتابخانه مجلس شورای ملی قدیم به شماره‌های 3838 و 3783»[۲].
در جای دیگر می‌نویسد: «در چاپ حاضر ابتدا نظر بر آن رفت که اختلاف نسخ در پانوشت صفحات کتاب درج گردد، ولی این نظر مشکلی از جهت چاپ پیش آورد؛ چه، آوردن نسخه‌بدل‌ها حاجت به شماری داشت جز شماره‌های تعلیقه و ازآنجاکه یک دستگاه شمار دهدهی بیشتر وجود ندارد، ممتنع بود که با این دستگاه، یعنی شمار واحد، دو نظر مختلف نموده شود؛ لذا طبق رأی اهل خبرت تصمیم بر آن رفت که چون غرض بالذات در این چاپ، عرضه تعلیقه است، نه اساس الاقتباس... لذا متن مقابله‌شده بدون نسخه‌بدل آمد تا شماره‌های نسخه‌بدل‌ها با شماره‌های تعلیقه مختلط نگردد و برای خواننده ایجاد اشکال ننماید و به‌عبارت‌دیگر از شماره فقط برای تعلیقه استفاده شود»[۳].
سید عبدالله انوار درباره تعلیقه می‌نویسد: در این تعلیقه سعی بر آن شد که لغات مشکل معنی شود و از عبارات مغلق رفع اغلاق گردد و جملات لازم به ملزوم‌های جدامانده از خود مرتبط شود و اشارات مندرج به مشارالیه‌های مربوط ارجاع گردد، اما از جهت مطالب غیر لفظی، یعنی تبیین مطالب غامض و توضیح مشکلات معنی و ارائه جداول صحیح و رفع ابهام از اعداد و صور ترکیبی و بیان شکل‌های قیاسی و مقاصد غیر صوری، یعنی مادی و صناعی قیاسی استفراغ وسع شد، تا به حد مستوفی سخن به میان آید... آن‌کس که از شهر آشنایی است، می‌داند که تصحیح مثلا این جداول منطقی یا تعبیر فلان اصل از اصول به زبان سمبل‌ها و نمادها یا رسم نمودارهای مبین قسیم‌های یک مقسم، با چه رنجی همراه است. ازآنجاکه خواجه در منطق ماده «اساس الاقتباس»، یعنی در صناعات خمس، توجه به صناعات خمس منطق شفا داشته و به‌ظاهر متن شفائی که مستند او بوده، بهره وافی از صحت نداشته است - چه گه‌گاه در تعابیری از آنها بیراهه‌هایی دیده می‌شود - پس مقابله متن اساس الاقتباس با متن شفای چاپ مصر و استمداد از ترجمه‌های فرانسوی و انگلیسی قول ارسطو، منظور اصلی عبارت نشان داده شد. در توضیح موجزات و مبهمات برای آنکه خواننده پی به مطلب ببرد، سعی شد حاصل مطلب و مقصد خواجه بیان شود تا خواننده با اطلاع از آن، قول خواجه را درک کند. البته پیش از خواندن کتاب «اساس الاقتباس» باید این اصل را پذیرفته باشیم که اساس الاقتباس، منطق مقدماتی نیست، تا آنکه فرد بی‌اطلاع از منطق به‌یکباره به سراغ آن رفته و فارغ از هر دانش قبلی به آن بپردازد، بلکه این کتاب، منطقی است عالی و بدون شک، پژوهنده آن باید «حاشیه ملا عبدالله» و «شرح شمسیه» حوزه را به‌خوبی خوانده و حتی مطالعه منطق شرح اشارات و منطق شرح منظومه حاجی سبزواری را نیز به پشتوانه داشته باشد[۴].
در پیشگفتار جلد دوم کتاب، توضیحات مفیدی درباره علامات و شکل‌های ارائه‌شده در شرح و چگونگی استفاده از آنها و جداول مذکور در تعلیقه آمده که خواننده گرامی را به مطالعه آن ارجاع می‌دهیم.
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتارهای جلد اول و دوم کتاب.