مجموع كتب و رسائل الإمام القاسم بن إبراهيم الرسي
| نام کتاب | مجموع كتب و رسائل الإمام القاسم بن إبراهیم الرسي |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | رسی، قاسم بن ابراهیم (نويسنده)
جدبان، عبد الکریم احمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 214 /ر5م3 |
| موضوع | زیدیه - عقاید
کلام زیدیه |
| ناشر | دار الحکمة الیمانیة |
| مکان نشر | صنعا - یمن |
| سال نشر | 1422 هـ.ق یا 2001 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1295AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى:
«مجموع كتب و رسائل للامام القاسم ابن ابراهيم الرسى» مجموعه‌اى است از
كتاب‌ها و رسائل و جوابيه‌هاى امام قاسم ابن ابراهيم كه در موضوعات مختلف معارف
اسلامى بنابر عقايد زيديه،نگارش يافته است.در برخى از اين آثار وى به
نقد آراء و عقايد گروه‌هاى غير دينى همچون فيلسوفان،ملحدان و زنديقان پرداخته
و در برخى ديگر به نقد ديدگاه مسيحيت در مورد عيسى عليه السلام پرداخته و در پاره‌اى
ديگر عقايد فرق مختلف اسلامى همچون مشبهۀ مجسّمه،قدريّه مجبّره،رافضه و غلات
را به نقد نشسته است.برخى ديگر از كتب و رسائل اين مجموعه به بيان
اصول اعتقادى زيديه اختصاص يافته و از توحيد،عدل،نبوت،جهاد و غيره سخن مى‌گويد.
در اين‌جا به معرفى كوتاهى از تك‌تك كتب و رسائل موجود در اين مجموعه مى‌پردازيم:
الدليل الكبير:
رساله‌ايست كه در پاسخ زنادقه و ملحدان كه از دليل بر وجود خدا
سؤال مى‌كنند نگاشته شده است.در اين رساله وسائل و راه‌هاى شناخت خدا
به تفصيل بيان گشته و دلالت آيات آفرينش بر وجود خداوند يادآورى شده است.
در اين رساله همچنين ايمان به قول و عمل و اعتقاد تفسير گشته و معرفت خداوند به
عنوان اولين واجب معرفى گرديده است.
الدليل الصغير:
رساله‌اى است در پاسخ به اين سؤال كه دليل و برهان
بر عليه كسانى كه در ظاهر خود را نسبت به خداوند عارف وانمود مى‌كنند ولى در واقع نسبت‌به شناخت خداوند جاهل‌اند،چيست؟در اين رساله سؤال اينست كه دليل بر صدق
ادعاى شناخت خدا از طرف افراد چيست و نشانۀ يقين موقنان چه مى‌باشد؟
مناظرة مع ملحد:
حاصل مناظره‌اى است كه قاسم بن ابراهيم با يكى از
ملحدان زمان خويش هنگامى كه در مصر به صورت مخفيانه زندگى مى‌كرده داشته است.
وى در اين مناظره به سؤالات ملحد پاسخ گفته و سرانجام فرد ملحد اسلام را اختيار مى‌كند.
الرد على الزنديق ابن المقنع:
در اين رساله قاسم بن ابراهيم به ردّ نظريات
مانى و عقايد مانويه پرداخته و پس از آن نظريات ابن المقنع را پيرو نظريات
انحرافى مانى معرفى كرده و به ردّ آنها مى‌پردازد.
الرّدّ على النصارى:
در اين رساله نويسنده به ردّ عقيده مسيحيان دربارۀ
عيسى كه وى را پسر خدا مى‌دانند مى‌پردازد و در اين‌باره برهانى عقلى مبتنى بر لزوم
مشابهت فرع با اصل اقامه كرده و به آيات قرآنى به جنبۀ بشرى عيسى عليه السلام
احتجاج مى‌نمايد.از آن پس به بيان عقيده تثليت و اختلاف نصارى در اين موضوع مى‌پردازد.
كتاب المسترشد:
در اين رساله نويسنده به ردّ عقايد مشبهه و مجسّمه دربارۀ
مكان‌مند بودن خداوند پرداخته است.مشبهه در اثبات مدعاى خويش به نصوص قرآنى
استناد مى‌كنند و نويسنده در مقابل نصوص ديگرى از قرآن ارائه مى‌كند و معتقد است
«اليه يصعد الكلمة الطيب»معانى متعددى دارد كه وافى به مقصود مشبهه نمى‌باشد.
الرد على المجبرة:
به ردّ عقايد قدريه مجبره اختصاص يافته و در آن به
آيات قرآنى استشهاد مى‌شود.پس از آن نويسنده به ايراد سؤالاتى در قبال
مجبره پرداخته و از آنها پاسخ مى‌طلبد.
«الرد على الرافضة»و«الرد على الروافض من اهل الغلو»عنوان دو
رساله است كه در آنها نويسنده به ردّ مدعاى رافضى‌ها كه معتقدند هيچ زمانى
از زمانها خالى از وصى پيامبر يا وصيّ وصى كه حجت خداوند بر بندگان است و داراى دانش
ويژه و حالات خاصى است و اطاعت و پيروى از او واجب است،نمى‌باشد،پرداخته است.
در اين دو رساله نويسنده به نقد ديدگاه شيعه اثناعشرى در مورد موضوع امامت
و وصايت پرداخته و عقيدۀ شيعه در مورد مهدويت و رجعت را نقد مى‌كند.
العدل و التوحيد:
رساله‌ايست كه به موضوع توحيد و عدل اختصاص يافته
و در آن اسباب و علل تشبيه خداوند به مخلوقات بيان شده و موضوع رؤيت خداوند
مورد بررسى واقع گرديده است.در اين رساله به شبهات مشبهه پاسخ داده شده و از
خطر مرجئه تحذير شده است.
«اصول العدل و التوحيد»،«جواب مسألة رجلين من اهل طبرستان»و«فصول
فى التوحيد»عنوان كتب و رسائلى است كه به موضوع توحيد اختصاص يافته و در رساله
«تفسير العرش و الكرسى»ويژگى‌هاى عرش و كرسى و معناى هريك بيان گشته است.
«المديح القرآن الكبير»،به بيان ويژگى‌هاى قرآن كريم و فضايل آن اختصاص
يافته و ادعاى وجود تناقض و اختلاف در آن به شدّت ردّ شده است.در اين
رساله با استناد به آيات قرآنى،قرآن به عنوان موعظه و نور،حكم نهايى و رحمت
و شفاء معرفى گرديده و محافظت قرآن از ضايع و تباه گشتن يادآورى شده است.
المديح القرآن الصغير:
به بيان توصيه نويسنده نسبت به قرآن كريم اختصاص
يافته و سياست انحرافى حكّام جبّار به عنوان عامل تحريف قرآن از حقيقت خويش
معرفى گرديده است.
الناسخ و المنسوخ:
رساله‌ايست كه به موضوع ناسخ و منسوخ در قرآن كريم مى‌پردازد.
نويسنده شناخت ناسخ و منسوخ قرآن را باعث نجات فرد از هلاكت و جهالت دانسته،
پس از آن به بيان معناى نسخ و اقسام آن مى‌پردازد.در اين رساله همچنين به موضوع
محكم و متشابه در قرآن كريم پرداخته شده است.
«تفسير القرآن»كتابى است كه در آن به تفسير سوره‌هاى حمد،ناس،فلق،
اخلاص،مسد،نصر،كافرون،كوثر،ماعون،قريش،فيل همزه و برخى سور ديگر
پرداخته شده است.
تثبيت الامامة:
در اين رساله نويسنده به سؤالى كه دربارۀ امامت و وجوب آن
از وى شده پاسخ مى‌گويد.نويسنده در اين رساله در تثبيت انديشۀ امامت به آيات‌فراوانى از قرآن مجيد استناد مى‌كند كه خود نشان از فهم عميق وى نسبت به قرآن كريم دارد.
هدف وى از استناد به آيات قرآنى بر موضوع امامت تأكيد بر اين نكته است كه
امامت امرى وحيانى و جزء سنن لا يتغير الهى است كه در امت‌هاى پيشين نيز سابقه
داشته است.به اعتقاد نويسنده واژۀ امام بر هيچ‌يك از صحابه پيامبر(ص)
جز على بن ابى طالب(ع)قابل اطلاق نيست و آيات قرآنى و احاديث نبوى دال بر
امامت بلافصل على بن ابى طالب مى‌باشند.
دو رسالۀ«الامامة»و«امامة على بن ابى طالب»نيز به موضوع امامت
بلافصل على عليه السلام اختصاص يافته و نويسنده معتقد است بر همگان فرمانبردارى
از على عليه السلام و مقدم داشتن وى بر ساير خلفاء لازم و واجب است چراكه على
عليه السلام داراى خصايص و ويژگى‌هايى است كه ديگران فاقد آنها هستند.
القتل و القتال:
به موضوع وجوب نبرد عليه كفار و مشركين اختصاص يافته
و در اين‌باره به آيات قرآنى فراوانى استناد شده است.همچنين گروه‌هاى سه‌گانه‌اى
كه قتال با آنها بر نبى مكرم اسلام صلى اللّه عليه و آله فرض و واجب گرديده،معرفى شده است.
الهجرة للظالمين:
رساله‌اى است كه به اصلى از اصول اعتقادى زيديه يعنى
لزوم هجرت از ديارى كه ظالمان بر آن حكومت مى‌كنند،اختصاص يافته است.وى افراد را از
دوستى با دشمنان خدا برحذر مى‌دارد و هجرت را شرط ايمان معرفى مى‌كند.
المكنون:
مجموعۀ وصاياى قاسم بن ابراهيم به فرزندش مى‌باشد و در آن
از موضوعاتى چون توحيد،صفات عالم ربانى،فضائل اعمال،ويژگى‌هاى شخص
حكيم،مراقبت از نفس و برخى امور اخلاقى سخن به ميان آمده است.
سياسة النفس:
نيز رساله‌ايست كه در آن برخى امور اخلاقى بيان گرديده
و از فريب دنيا برحذر داشته شده است.
رسالۀ«العالم و الوافد»به گفتگوى ميان فردى كه بر يكى از علماء آل رسول
-كه احتمالا همان قاسم بن ابراهيم است-وارد شده اختصاص يافته است.
عظات بالغة:
حاوى پند و اندرزهايى چند است.
الطهارة:
رساله‌اى است كه به بحث طهارت كه از موضوعات شرعى است اختصاص يافته است.
مسائل القاسم،نيز مجموعه سؤالات شرعى و عقيدتى است كه محمد بن قاسم،
فرزند امام قاسم بن ابراهيم از پدر خويش پرسيده و وى بدانها پاسخ گفته است.
صلاة اليوم و الليلة:
به موضوع نماز و اوقات نمازهاى يوميه اختصاص
يافته است.
ساختار كتاب:
كتاب حاضر مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل به قلم پژوهشگر و كتب و رسائل متعددى
است كه در بخش معرفى كتاب از آنها نام برده شد.در اين مقدمه محقق به معرفى
قاسم بن ابراهيم الرسي و آثار وى پرداخته و موقعيت علمى و دينى وى را يادآور شده
است.در ادامه به بيان روش تحقيق خود پرداخته و نسخ خطى مورد استفاده در
تهيه اين مجموعه را معرفى نموده است.
نسخه‌شناسى:
نسخه‌هاى خطى كه در تهيه اين مجموعه از آنها استفاده شده عبارتند از:
1-نسخۀ«مكتبة محمد محمد بن زيد»از احفاد محمد بن الحسن بن القاسم بن محمد كه به خط
سليمان بن محمد بن عبد اللّه المهلا در سال 1065 ه.ق كتابت شده است.
2-نسخۀ أفست از روى نسخه‌اى كه در 1064 ه.ق نگارش يافته و در«صعد»موجود است.
3-نسخۀ أفست از روى نسخه‌اى قديمى كه تاريخ كتابت آن نامشخص است اما از روى خطوط
آن مى‌توان حدس زد كه مربوط به قرن 6 يا 7 ه.ق باشد.اين نسخه در«مكتبة
الجامع الكبير»صنعاء نگهدارى مى‌شود.
4-نسخه‌اى مربوط به قرن دهم هجرى كه در كتابخانۀ علامه محمد بن قاسم شرفى موجود است.
5-نسخۀ أفست ديگرى كه داراى افتادگى‌هاى فراوان است.
نسخۀ حاضر در برنامه توسط آقاى عبد الكريم أحمد جدبان مورد تحقيق و بررسى واقع
شده و در دو مجلد جلد اول 697 صفحه و جلد دوم 675 صفحه در قطع وزيرى با جلد گالينگور براى بار نخست در سال 1422 ه-
2001 م توسط«دار الحكمة اليمانية للتجارة و التوكيلات العامة»صنعاء،منتشر
شده است.
منابع:
1-مقدمه محقق
2-متن كتاب
3-دائرة المعارف تشيع،جلد چهارم و هشتم
پیوندها
مطالعه کتاب مجموع كتب و رسائل الإمام القاسم بن إبراهیم الرسي در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور