البحر المديد في تفسير القرآن المجيد (ابن عجیبه حسنی)
| | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عجیبه، احمد (نويسنده)
عمراني خالدي، عبدالسلام (مصحح) راوي، عمر احمد (محقق) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1الی مجلد10= 2010م, |
| موضوع | تفاسير اهل سنت - قرن 13ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | BP 97/5 /الف27 ب3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
البحر المديد في تفسير القرآن المجيد، اثر ابوالعباس احمد بن محمد بن مهدی بن عجیبه حسنی (متوفی 1224ق)، چاپ دوم این اثر است که از روی دو نسخه خطی تحقیق شده و با چاپ قبلی (چاپ قاهره در 1999 به نفقه استاد دکتر حسن عباس زکی و تحقیق و تعلیقه احمد عبدالله قرشی رسلان) مقایسه شده است. این چاپ در هشت جلد و به زبان عربی است. همان طور که از نام کتاب هم پیداست، البحر المديد کتابی است با موضوع علوم قرآنی و تفسیر. نسخه‌های خطی که در این چاپ مشاهده شده است، نسخه‌های تصویری (چهارجلدی) دارالكتب المصرية به شماره 26246، به خط شیخ عبدالغفور تهامی و نسخه دیگری در دارالكتب المصرية به شماره 541، ذیل تفسیر تیمور می‌باشد که به دلیل نقص و تصحیف در نسخه دوم و خواناتر بودن نسخه اول، نسخه اول مورد اعتماد و مبنا قرار گرفته است[۱].
ابن عجیبه در نگارش این تفسیر، از کتاب‌های مفسران سابق، مانند: أنوار التنزيل بیضاوی، تفسیر ابی‌السعود، تفسیرهای ابن عطیه، ثعلبی، نسفی، ابن جزی اندلسی، حاشیه سیوطی بر تفسیر بیضاوی به نام «نواهد الأبكار و شوارد الأفكار»، حاشیه ابوزید فاسی بر تفسیر جلالین و... بهره برده است[۲].
شیوه ابن عجیبه در تفسیرش را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد: اول شروع به تفسیر سوره می‌کند و مکان نزول (مکی یا مدنی بودن)، تعداد آیات و اختلاف در آن را بیان می‌کند. سپس مناسبت سوره با سوره قبلی و سبب نزول و فضائل و مضمون اجمالی آن را بیان می‌دارد و پس از آن، شروع به تفسیر آیات می‌کند.
او در تفسیر آیات به شیوه ذیل عمل می‌کند:
الف)- تفسیر قرآن به قرآن: یعنی ذکر آیه دیگری از قرآن که به‌عنوان شرح و تفسیر آیه یا آیات مورد نظر به آن استناد می‌شود (شیوه رایج و مشهور میان مفسران نیز همین است).
ب)- ذکر قرائات مختلف در آیه مورد نظر.
ج)- اعتماد بر سنت و روایات و آثار در تفسیر آیات.
د)- عنایت به تفسیر لغوی و نحوی و اعراب کلمه و همچنین توجه به شرح مفردات قرآنی و استشهاد به اشعار.
ه)- عنایت به احکام فقهی در هنگام تفسیر آیات مربوط به احکام. وی در این موارد نظر ائمه مذاهب اربعه، خصوصا نظر مالک را در مسئله مورد نظر بیان می‌کند.
و)- تفسیر ارشادی که همان طریقه متصوفه بوده است. شیخ زرقانی در تعریف ارشادی می‌گوید: این نوع از تفسیر، تأویل آیات قرآن به غیر ظاهرش است با اشاراتی خفی که برای ارباب سلوک و تصوف ظاهر شده است که البته تطبیق میان این شیوه و ظاهر معنی آیه باید در این موارد ممکن باشد[۳].
از جمله کارهای محقق این اثر می‌توان به: تخریج آیات قرآنی و ارجاعشان به سوره با شماره آیه، تطابق نصوصی که مؤلف نقل کرده با مصادر اصلی‌اشان به‌ویژه در تفسیرهای بیضاوی و ابن جزی کلبی و قشیری، شرح غرایب لغوی و موارد دشوار در حواشی کتاب با استناد به معاجم لغوی مشهور، تخریج احادیث نبوی و آثار و ضبط نص حدیث با استناد به کتاب‌های حدیثی معتبر، تخریج شواهد شعری، ترجمه اهم اعلام متن و... اشاره کرد[۴].
عبدالسلام عمرانی خالدی عرائشی (نقیب طریقه عجیبیه و جمعکننده مؤلفات احمد بن محمد بن عجیبه و دارای اجازه از احفاد وی برای چاپ و نشر آثارش) در تنقیح و تصحیح این چاپ (چاپ دوم کتاب)، سعی و تلاش فراوانی کرده است. اساسا چاپ دوم این اثر، به دلیل رفع برخی نواقص و موارد ساقطشده در چاپ اول کتاب بوده است. در این چاپ، روایت ورش، مبنا قرار گرفته است. در حواشی کتاب، به موارد ساقطشده در چاپ قبلی که در این چاپ استدراک گردیده، اشاره شده است[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌های کتاب.